Tot ieders verrassing werd DG André van der Zande de vrijdag voor Koninginnedag benoemd als secretaris-generaal van LNV. PM spreekt hem de middag voordat hij zich officieel SG mag noemen. ‘Elke verandering is ook een kans, hoewel je afscheid zult moeten nemen van gewaardeerde collega’s.’

Zijn laatste dag als DG is hectisch. Rondom het bureau van André van der Zande staan verhuisdozen. Donderdag 3 mei verkast hij naar de SG-kamer, één trap naar beneden, aan de ministersgang. Kunstenaar M.C. Escher schilderde ooit zelf het plafond, aan de muur hangt De Koe, een schilderij van Marleen Felius. De spullen van zijn voorganger Chris Kalden zijn opgeruimd, zelfs het naambordje naast de deur is al vervangen. Kalden is inmiddels algemeen directeur van Staatsbosbeheer en Van der Zande staat te popelen om te beginnen als hoogste baas van het departement.

Wat gaat u als eerste doen als u officieel SG bent?
‘Eigenlijk zit ik er al middenin. Er is voor mij als DG nog geen opvolger, dus we hebben de agenda’s in elkaar moeten schuiven. We zijn druk bezig met het beleidsprogramma dat na de eerste honderd dagen van het kabinet gereed moet zijn. Maar we moeten ook bezuinigen, net als de andere departementen. Ik voer deze dagen veel gesprekken. Je kunt natuurlijk veel lezen, maar ik vind het belangrijk het ook van de mensen zelf te horen.’

Uw voorganger Chris Kalden stond erom bekend dat hij heel toegankelijk was voor zijn ambtenaren.
‘Dat ben ik ook, maar anders dan Chris. Ik ben toch een beetje een Rotterdammer, heb wat meer scherpte. Ik denk dat ik wat eerder knopen doorhak. Chris was heel goed in het team bij elkaar houden. Dat vind ik ook belangrijk, maar ieder heeft zo zijn gevoel voor ritmiek. De een houdt van de slow fox, de ander van de tango en ik houd van wat snellere muziek.’

U noemde net al de bezuinigingen waar u mee te maken krijgt. Voor LNV gaat het om 850 fulltimebanen.
‘Dat klopt, het is een fors aantal. Zeker na de vorige ronde, toen zijn we ook al flink ingekrompen.’

Chris Kalden zei in zijn afscheidsinterview in Met name, het huisorgaan van LNV, dat hij niet wakker ligt van de krimp. U ook niet?
‘Nee, in die zin dat het niet ondoenlijk is. Ik ben wel iemand die overal de positieve kanten van ziet. Elke verandering is ook een kans, hoewel je afscheid zult moeten nemen van gewaardeerde collega’s. Grote veranderingen in de rijksdienst gaan toch vaak gepaard met reorganisaties of krimp, dat is een soort noodlot. Dingen veranderen ook wel tussendoor, maar dit zijn de versnellingen. Ik houd wel van die versnellingen, zodat we zaken ook echt eens kunnen veranderen.’

Heeft u al een idee waar u de winst moet zoeken?
‘We moeten veel meer met ict gaan doen. Het kost een paar centen, maar je kunt heel veel arbeidsuren besparen als je het grondig doet. De elektronische aangifte voor subsidiesystemen is in ontwikkeling. Als dat eenmaal goed loopt, dan hoeven we niet steeds meer door die papieren dossiers heen. Het gebeurt ook in de verzekeringswereld en het bankwezen, dus waarom zouden wij het niet kunnen? We hebben ons erg vastgebeten in grote eyecatchers zoals P-Direkt. Maar met veel andere processen, simpele dingen als documentaire informatievoorziening, staat de rijksdienst nog maar aan het begin. Ict kan onze vriend zijn. Het minder leuke werk verdwijnt. Met minder mensen kun je dan interessanter werk doen.’

U bent, na Tjibbe Joustra en Chris Kalden, de derde SG die uit de eigen LNV-organisatie voortkomt. Is dit departement te moeilijk voor mensen van buiten?
‘LNV is een ministerie waar de inhoud telt, dus dan is het handig als je weet wat er speelt. Bovendien gaat mijn collega-DG Ate Oostra eind dit jaar met pensioen en de andere DG Renée Bergkamp zit al bijna vijf jaar op haar post, dus zij zal wellicht ook uitkijken naar een andere functie. Zeker in deze dynamische tijden is een punt van continuïteit, zoals mijn benoeming als SG, belangrijk. Dat was ook een van de eisen van de ondernemingsraad.’

Was LNV niet toe aan een frisse wind?
‘In eerdere functies heb ik gemerkt dat een frisse wind vooral nodig is om zaken los te trillen. Op dit moment is er op dit departement vooral behoefte aan duiding, duidelijkheid en richting.’

Heeft u ook gesolliciteerd voor een SG-functie op een ander departement, tijdens de recente stoelendans?
Nee. Omdat ik al bijna vijf jaar DG was, was ik wel op zoek naar een andere baan, maar bij LNV heb ik er vertrouwen in dat ik het ook echt waar kan maken. Ik heb wel bij Vrom gesolliciteerd, toen Marjanne Sint vertrok. In mijn huidige baan heb ik veel met dat ministerie opgetrokken, met de Nota Ruimte bijvoorbeeld. Daar heb ik onlangs overigens nog twee maatjes verloren, Ineke Bakker en Annet Bertram.’

Over vrouwen gesproken, met uw benoeming bestaat het voltallige SG-overleg uit mannen.
‘Dat is erg spijtig. Ik had er vrede mee gehad als een vrouw eerste was geworden. Er waren wel vrouwen in de race, maar uiteindelijk heb ik natuurlijk mijn best gedaan om die baan te krijgen. Als ik dan word voorgedragen, ga ik niet zeggen “neem een vrouw, doe mij maar niet”.’

Maar op deze manier daalt het percentage vrouwen in de top van de rijksdienst razendsnel.
‘Als Renée Bergkamp, nu haar vijfjarige termijn er bijna op zit, niet wil blijven, dan wordt het bij LNV wel erg dramatisch. Ik zal er bij mijn of haar vervanging op letten dat we ook naar vrouwen op zoek gaan. Mijn ideaal is zoals het bij Vrom was, toen Marjanne Sint daar nog zat, ongeveer fifty-fifty.

Dus u gaat zich er persoonlijk voor inzetten om ook bij LNV weer vrouwen aan de top te krijgen?
‘Jazeker! Hoewel ik geen vrouwen ga aannemen, omdat het vrouwen zijn. Dat vind ik doorgeslagen emancipatie. Er moeten wel gelijkwaardige kandidaten zijn. Ik kijk bovendien heel erg naar competenties. Renée Bergkamp is erg goed in het managen van crises. Stel dat ze vertrekt, dan zoek je naar iemand die crisisbestendig is. Het feit of iemand dan een man of een vrouw is, is dan secundair.’

Het SG-overleg anno 2007

Een SG wordt benoemd voor maximaal zeven jaar. Door de recente stoelendans en de benoemingen van André van der Zande en Hans van der Vlist (Vrom), bestaat het SG-overleg anno 2007 uit:

Richard van Zwol, Algemene Zaken, februari 2007
Jan Willem Holtslag, BZK, november 2000
Flip de Heer, Buitenlandse Zaken, maart 2005
Ton Annink, Defensie, januari 2003
Chris Buijink, Economische Zaken, februari 2007
Ronald Gerritse, Financiën, maart 2003
Joris Demmink, Justitie, november 2002
André van der Zande, LNV, mei 2007
Koos van der Steenhoven, OCW, september 2003
Maarten Ruys, SZW, juli 2003
Wim Kuijken, Verkeer en Waterstaat, februari 2007
Hans van der Vlist, Vrom, februari 2007
Geert van Maanen, VWS, februari 2007
Roel Bekker , programma-SG Vernieuwing Rijksdienst, februari 2007

De eerste SG-post die aan vervanging toe is, is die van Jan Willem Holtslag. In november 2007 is hij zeven jaar SG van het ministerie van BZK.

Verschenen in PM, 10 mei 2007