Komende week opent minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken het academisch jaar op de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar voormalig EZ-secretaris-generaal Jan Willem Oosterwijk nu de baas is.

Jan Willem Oosterwijk is op 1 maart van dit jaar begonnen als voorzitter van het college van bestuur van de Erasmus Universiteit. Er komt geen auto met chauffeur meer voorrijden om half acht ’s ochtends. Tegenwoordig fietst Oosterwijk vanuit zijn woonplaats Oegstgeest naar het station in Leiden om de trein naar Rotterdam te nemen.

Toen bekend werd dat u de rijksdienst zou verlaten, zei u in PM dat u zich niet kon voorstellen dat u niet meer naar Den Haag zou gaan. Mist u Den Haag al?
‘Nee, eigenlijk niet. Het gaat me makkelijker af dan ik dacht. Ik heb nog wel contact met oud-collega’s en onderhoud mijn netwerk in Den Haag. Laatst was ik nog bij de DG Rijksbegroting en vorige week ben ik nog even binnengelopen bij mijn opvolger op Economische Zaken.’

In hoeverre verschilt een universiteit van een departement?
‘Het grootste verschil is het ontbreken van politieke leiding. Als SG heb je dagelijks te maken met de fall out van wat zich in de politieke arena afspeelt en de weerslag daarvan in de media. Er gebeurt iets, de Kamer gaat zich ermee bemoeien en dan begint het te koken. Dat soort mechanismen heb je hier niet. Een departement is gericht op de politieke top, maar een universiteit is geen beleidsorganisatie die tot doel heeft om de voorzitter te laten glanzen. Nee, het is hier de taak van de voorzitter om de organisatie te laten glanzen.’

Maandag gaat u in uw speech ter ere van de opening van het academisch jaar iets vertellen over de toekomst van de universiteit. Kunt u alvast een tipje van de sluier lichten?
‘In mijn toespraak zal ik benadrukken dat een universiteit echt een andere wereld is dan een departement. Wat ik hier mis is de geoliede beleidsmachine die een departement is. De beleidskracht is op ministeries moderner en beter georganiseerd dan op de universiteit. Bepaalde elementen wil ik dan ook graag op de universiteit realiseren.’

Zoals?
‘We moeten op de universiteit beter met ingewikkelder beleidsvraagstukken omgaan. Niet alleen ideeën opperen, maar ze ook uitvoeren. Als een minister iets wil en de departementale top gaat ervoor, dan gebeurt het ook. Daarnaast is de organisatie van een universiteit veel minder transparant. Op een departement weet je precies wie wat doet, hier heb je te maken met allerlei faculteiten en netwerken. Daardoor heb je er minder kijk op en is het lastiger om de krachten te bundelen.’

Als we de berichtgeving mogen geloven, krijgen universiteiten volgend jaar minder geld voor onderzoek. Althans, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek gaat het budget verdelen onder onderzoekers. Vindt u dat een goede ontwikkeling?
‘We kijken met enige zorg naar de besluitvorming die momenteel in het kabinet plaatsvindt. Ik weet nog niet precies wat er gaat gebeuren, op Prinsjesdag wordt het duidelijk. Er lijkt minder geld te komen uit de eerste geldstroom: dat zou een duidelijke minpost zijn. Dat kun je dan wel weer terugverdienen door toponderzoek, maar dat is een ongewis traject, zeker voor een gamma-universiteit.’

De departementen in Den Haag krijgen een forse taakstelling te verwerken. U bent nog betrokken geweest bij de SG-notitie In dienst van het rijk waarin de SG’s aangaven dat er 750 miljoen euro bezuinigd kon worden.
‘Dat klopt. Er zoemde destijds een politieke discussie rond waarbij de ene partij tegen de andere opbood als het ging om bezuinigingen op de rijksdienst. Er werden bedragen genoemd waarbij we ons niets konden voorstellen. Om die discussie een zinniger kant op te sturen, hebben we voorstellen gedaan die fors zijn, maar wel behapbaar. Ik heb de indruk dat het kabinet de handreiking op dit punt volledig heeft overgenomen. Een knappe timing van mijn voormalig collega’s, het stuk kwam precies op tijd.’

Vlak nadat u bent weggegaan heeft er een SG-carrousel plaatsgevonden. Is dat een goede manier om ‘vernieuwing’ van de rijksdienst vorm te geven?
‘Het is altijd de bedoeling geweest om topambtenaren na vijf of zeven jaar te laten rouleren. Ik ben zelf van de subtop van Verkeer en Waterstaat, via de top van Financiën als SG op Economische Zaken terechtgekomen. Vooral in de interdepartementale samenwerking werkt het enorm goed als je ook op een ander departement hebt gewerkt.’

Uw opvolger op Economische Zaken, Chris Buijink, werkt al zijn hele leven op EZ. Is dat dan een nadeel wat u betreft?
‘Chris is een buitengewoon goede EZ-man. Hij heeft dan wel niet op andere departementen gewerkt, maar is wel een van de weinigen die topfuncties heeft gehad in zowel het beleid als de uitvoering. Ik ben blij dat hij op dit moment op EZ zit, hij zal zijn handen vol hebben aan de afslankingsoperatie. Er is nu meer behoefte aan iemand die dat kan, dan een SG die meer inhoudelijk economisch kan adviseren.’

Verschenen in PM, 30 augustus 2007