Burgemeester van Utrecht Jan van Zanen heeft zin in een nieuwe raadsperiode. Als voorzitter van de VNG roept hij burgemeesters, wethouders en raadsleden uit het hele land op mee te doen. Niet alleen door zich kandidaat te stellen voor het bestuur of een van de commissies, maar ook bij de invulling van het Interbestuurlijk Programma. ‘De leden hebben het laatste woord.’

Over de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen – gemiddeld bijna 56 procent – is VNG-voorzitter Jan van Zanen te spreken. In zijn eigen gemeente Utrecht lag die zelfs 5 procent hoger dan in 2014. ‘De dalende trend is gekeerd, het gaat de goede kant op’, zegt Van Zanen. ‘Elke kandidaat kan hier tevreden over zijn, inwoners onderstrepen hiermee het belang van gemeenten.’ Tegelijkertijd kunnen de raadsleden hierdoor ‘met een goed gevoel’ aan de nieuwe raadsperiode beginnen, aldus Van Zanen.

Het is de dag nadat de raden geïnstalleerd zijn als we met de VNG-voorzitter vooruitblikken op de nieuwe raadsperiode. In Utrecht zijn maar liefst 23 nieuwe raadsleden benoemd, op een totaal van 45. ‘Het was dus ook een week van afscheid nemen’, concludeert Van Zanen. ‘Dinsdag tijdens de laatste vergadering in de oude samenstelling zijn er heel wat tranen gevloeid. Het raadswerk is de afgelopen vier jaar voor deze mensen zo verslavend geweest, ze hebben zich met ziel en zaligheid ingezet. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten.’

Twee dagen later vond, net als elders in het land, de installatie van de nieuwe raad plaats. In Utrecht maken twaalf partijen deel uit van de raad, twee meer dan in de vorige periode. Van Zanen heeft hier een dubbel gevoel over. ‘Als het er nog meer worden of als raadsleden zich tussentijds afsplitsen – waar ik een broertje dood aan heb – dan wordt het misschien problematisch. Maar het is een uitspraak van de kiezer, die moeten we respecteren. De inwoners vinden het belangrijk de veelkleurigheid van de stad in het bestuur tot uitdrukking te laten komen.’ Het is volgens Van Zanen ook een signaal dat er tijdens de formatie niet alleen naar de Haagse mores van coalitie versus oppositie gekeken moet worden. ‘Op lokaal niveau moeten we het misschien wel heel anders aanpakken, meer richting raads- of samenlevingsakkoorden bijvoorbeeld.’

Winnaars

De lokale partijen zijn de winnaars van deze verkiezingen. Zij behaalden een derde van het totaal aantal zetels, tegenover zo’n 28 procent in 2014. ‘Daar kunnen we nog veel van leren’, zegt Van Zanen. ‘Niet dat de lokale partijen zaligmakend zijn, ze maken ook fouten, maar ze zijn heel goed in staat de steun van inwoners te verwerven.’

De VNG bedient de gemeenten en dus ook de lokale partijen, dat vindt Van Zanen niet meer dan logisch. ‘Het is ook heel belangrijk dat de lokale partijen in ons bestuur en de commissies vertegenwoordigd zijn. Ik heb ze net zo hard nodig als de burgemeesters, wethouders en raadsleden van de gevestigde partijen.’ Simon Fortuyn, wethouder namens Leefbaar 3B in Lansingerland, gaat voor de VNG het land in om kandidaten te werven. ‘Ik roep echt iedereen op mee te doen om kleur, vorm en inhoud aan de VNG te geven.’

Van Zanen vindt dat de VNG het goede voorbeeld moet geven. ‘Dus dat niet alleen gemeenten uit Noord-, Zuid-, Oost- en West-Nederland en grote en kleine gemeenten binnen de VNG actief zijn, maar dat ook de lokale partijen een gezicht hebben in de vereniging.’

De komende maanden staan ook in het teken van het Interbestuurlijk Programma (IBP). De VNG heeft samen met de provincies en de waterschappen een overeenkomst met het Rijk gesloten om de maatschappelijke opgaven op te pakken. ‘Daarbij gaat het om gelijkwaardigheid en wederkerigheid’, benadrukt Van Zanen nog maar eens. ‘We gaan als overheden op een nieuwe manier met elkaar samenwerken: programmatisch en op inhoud.’ Gemeenten worden er volop bij betrokken. Zo vindt er een reeks bijeenkomsten plaats om ideeën op te halen voor de invulling van het IBP. De algemene ledenvergadering mag er in juni dan een klap op geven. ‘De leden hebben het laatste woord.’ Van Zanen geeft aan dat deze aanpak wennen zal zijn voor alle partijen. ‘Dit is een goede kans om te laten zien dat we de eerste overheid kunnen en willen zijn. Het zou nog weleens een doorbraak kunnen betekenen.’

Ballen in de lucht

Voor de raadsleden die vorige week aan een nieuwe periode zijn begonnen, heeft Van Zanen nog wel een tip. ‘Als je net begint, moet je veel ballen in de lucht houden, dat weet ik nog van toen ik zelf voor het eerst in de raadzaal stond. Probeer direct op twee terreinen actief te zijn: binnen je eigen fractie, maar ook binnen de raad. Je hebt de andere partijen straks hard nodig. En denk aan je achterban: blijf in gesprek, zorg voor draagvlak. Raadsleden zijn boven alles volksvertegenwoordigers, vergeet dat niet.’

Verschenen in VNG Magazine, 6 april 2018