De journalistiek gaat door een diepe crisis. Nu overal banen op het spel staan, zoeken veel journalisten zekerheid in een overheidsfunctie. Maar de overstap van de journalistiek naar de voorlichting is van alle tijden. ‘Journalisten weten als geen ander hoe de media werken.’

‘Hé ambtenaar!,’ zo wordt Job van de Sande tegenwoordig door oud-collega’s nog wel eens nageroepen als hij over het Plein naar de Tweede Kamer wandelt. De voormalig journalist van het AD maakte dit voorjaar de overstap naar de rijksoverheid. Als persvoorlichter bij het ministerie van Justitie houdt hij zich bezig met de woordvoering over het gevangeniswezen, sanctiebeleid, tbs en reclassering. De huidige malaise in de journalistiek – alleen al bij het AD moeten er tientallen redacteuren uit – was voor hem niet de reden de overstap juist nu te maken. ‘Na tien jaar in de journalistiek, waarvan zes als politiek verslaggever in Den Haag, wilde ik wel eens iets anders,’ legt Van de Sande uit. Een baan op een departement leek hem interessant, licht hij toe. ‘Met enige regelmaat krijgen journalisten die in Den Haag werken het verzoek te solliciteren als woordvoerder bij het rijk,’ aldus Van de Sande die de vraag zelf ook al vaker had gekregen.
Directeur Communicatie Jenneke de Sain van het ministerie van OCW beaamt dat journalisten bepaalde kwaliteiten hebben die van pas komen bij het woordvoerderschap. ‘Ze weten natuurlijk als geen ander hoe de media werken,’ aldus De Sain. ‘Daarnaast zijn ze nieuwsgierig, vragen ze door en ze zijn over het algemeen zeer politiek geïnteresseerd.’ Waarmee ze overigens niet wil zeggen het alleen journalisten zijn die over deze eigenschappen beschikken. De laatste maanden is zowel Wouter de Winter (voormalig radioverslaggever BNR) als Job Slok (De Telegraaf, ANP) bij de directie van De Sain komen werken. ‘Het is puur toeval dat ze beiden een journalistieke achtergrond hebben,’ zegt ze. ‘Ze hebben gewoon de sollicitatieprocedure gevolgd en kwamen als besten uit de bus.’ Dat Slok ervaring heeft bij de geschreven pers is volgens De Sain een pre: ‘Daarmee neemt de schrijvende kwaliteit van mijn directie toe.’

Overlopers
Journalisten die bij de overheid aan de slag gaan als woordvoerder: het is geen nieuw fenomeen. Volgens De Sain was het vroeger juist zeer gebruikelijk. ‘Enkele tientallen jaren geleden waren alle directeuren Communicatie afkomstig uit de journalistiek, dat is nu allang niet meer zo.’ In de jaren tachtig was CDA’er Hans Hillen, destijds redacteur bij het NOS Journaal een van de eerste parlementair journalisten die de overstap maakte. Hij werd door minister Onno Ruding van Financiën naar het departement gehaald als directeur Voorlichting. Een andere oude bekende is Jaap van der Ploeg die in 1990 de redactie van het NOS Journaal verliet om tweede man van de Rijksvoorlichtingsdienst te worden. Tegenwoordig verzorgt Van der Ploeg de woordvoering van Roel Bekker, de SG die verantwoordelijk is voor de vernieuwing van de rijksdienst.
Overlopers, zo typeerde Vrij Nederland Van de Sande en een aantal andere overstappers – onder wie Ruud Slotboom, thans eerste woordvoerder van Wouter Bos – eerder dit jaar. ‘Onzin,’ zegt Van de Sande. ‘Zo voel ik dat helemaal niet.’ Zijn voormalig collega’s bij het AD reageerden positief. ‘Ze begrijpen wel dat je na een paar jaar weer wat anders wilt gaan doen. Uiteraard zijn er wel grappen over gemaakt, nog steeds wel eigenlijk.’
Zou Van de Sande ooit nog terug kunnen keren naar de journalistiek, of is dat een gepasseerd station? ‘Dat kan wel, denk ik, uiteindelijk ben je toch een professional. Er is overigens wel een verandering gaande. Een flink aantal jaar geleden leek zo’n overstap vrij definitief, maar tegenwoordig zie je wel vaker dat voorlichters weer als journalist aan de slag gaan.’ Ook De Sain denkt dat dit best mogelijk is. ‘Kijk maar naar die voorlichters op SZW die in de computers van hun oud-werkgever hadden ingebroken, een van hen werkt nu gewoon weer bij het AD.’

OVERGESTAPT
Welke oud-journalisten werken er nog meer als woordvoerder of voorlichter bij de overheid?

Henk Brons, DG van de Rijksvoorlichtingsdienst werkte bij Het Vrije Volk (onder meer als politiek redacteur) totdat hij in 1990 in dienst trad bij de directie Communicatie van OCW

Job Frieszo, tegenwoordig woordvoerder van minister Van der Hoeven (EZ), is voormalig chef en verslaggever van de Haagse redactie van het NOS Journaal. In 2004 ging hij bij Economische Zaken aan de slag als directeur Communicatie.

Directeur Communicatie Stephan Koole van VWS was eerder verslaggever bij het Algemeen Dagblad. In 1999 kreeg hij de Anne Vondelingprijs voor parlementaire journalistiek.

Hans van den Broek was journalist bij het Algemeen Dagblad, voordat hij op OCW woordvoerder werd.

Maurice Piek, thans senior voorlichter op Defensie, was ooit politiek redacteur bij de NOS.

Tino Wallaart is momenteel de eerste woordvoerder van minister Cramer (Vrom). Na een carrière als journalist (Vrij Nederland, Met het oog op morgen/NOS) werd hij begin 2007 politiek assistent van Ronald Plasterk (OCW).

Elaine de Boer is woordvoerder op het ministerie van Vrom en eerder op VWS. Daarvoor was ze parlementair verslaggever bij de Volkskrant, De Telegraaf en het ANP.

Jelle Wijkstra is sinds november vorig jaar persvoorlichter bij de Belastingdienst. Eerder werkte hij als media-analist bij het ministerie van Algemene Zaken. Daar kwam hij terecht in 2004 na een journalistieke carrière bij BNR en de Avro.

Verschenen in PM, 12 juni 2009