Het Zuid-Hollandse eiland Voorne-Putten wil in 2040 klimaatneutraal zijn. Om die doelstelling te halen, moet er nog veel gebeuren. Wethouder Bert van der Meij van de gemeente Westvoorne geeft het goede voorbeeld met de renovatie van een woonwijk in het dorp Oostvoorne. 68 sociale huurwoningen hebben straks nul op de meter.

Toen Bert van der Meij in 2014 was beëdigd als wethouder namens de Partij Westvoorne had de TU Delft net een prijs gewonnen met het ontwerp van een nul-op-de-meterwoning. Op de campus stond zo’n woning met een soort kast eromheen, waardoor de woning net zoveel energie verbruikt als ze oplevert: nul op de meter dus.
Een jaar later raakte Van der Meij in gesprek met medewerkers van Stroomversnelling, een kennisorganisatie die partijen helpt met het energieneutraal maken van de woningvoorraad. Ze constateerden dat de systemen om nul op de meter mogelijk te maken in dat jaar behoorlijk doorontwikkeld waren, en steeds beter konden worden toegepast op bestaande bouw. In het dorp Oostvoorne – onderdeel van de gemeente Westvoorne – was een woonwijk met sociale huurwoningen aan renovatie toe. Volgens Van der Meij een mooi pilotproject voor nul op de meter. Inmiddels zijn de eerste vijf – of eigenlijk zes – woningen gerenoveerd en qua energie zelfvoorzienend gemaakt.
Bij zo’n renovatie van bestaande bouw – in dit geval rijtjeswoningen uit de jaren zeventig – wordt het huis niet alleen opgeknapt, maar zodanig ‘ingepakt’ met isolatiemateriaal en van allerlei technische snufjes voorzien, dat het energieneutraal wordt. ‘Op het dak en langs de wanden komt een soort extra voorzetwand’, legt Van der Meij uit. ‘Daarnaast vervang je ramen en kozijnen en je maakt de woning all electric. Alles in het huis werkt op elektriciteit. Een gasaansluiting is dus niet meer nodig. Op deze manier kun je bestaande woningen zo transformeren dat ze net zoveel energie opleveren als dat ze gebruiken.’

Slimme oplossing

Het renoveren en energieneutraal maken van de woningen kost zo’n 70.000 euro per stuk. Dit bedrag neemt de gemeente – die eigenaar is – voor haar rekening. Omdat de woningen zelfvoorzienend zijn, hebben de bewoners geen energierekening meer. Het bedrag dat ze hieraan kwijt zouden zijn, betalen ze nu maandelijks aan de gemeente in de vorm van een energieprestatievergoeding.
Dat geldt ook voor de sociale huurwoningen die de afgelopen jaren zijn verkocht. Hiervoor hebben de ambtenaren van Westvoorne samen met juristen een slimme oplossing bedacht, vertelt Van der Meij, die aangeeft dat de gemeente hiermee uniek is in Nederland. ‘Omdat er sprake is van Koopgarant-woningen hebben we de oplossing hiervoor gevonden in het onafhankelijk recht van opstal. Dat betekent dat de isolerende schil en de energiezuinige installaties eigendom blijven van de gemeente, ook na verkoop van het huis.’

Dat de sociale huurwoningen in Oostvoorne eigendom zijn van het gemeentelijk Woonbedrijf heeft zo zijn voordelen bij dit soort trajecten, erkent Van der Meij. De gemeentelijke doelstellingen voor verduurzaming en de doelstellingen van de verhuurder liggen immers in één hand. Van der Meij, lachend: ‘Het aansturen van dergelijke projecten wordt behoorlijk vereenvoudigd als je met jezelf afspraken kunt maken.’
Tegelijkertijd ziet hij partijen in de markt in beweging komen. ‘Corporaties moeten natuurlijk wel een rekensommetje maken of ze de hoge aanloopkosten kunnen verantwoorden binnen hun begroting.’ Dat is mede de reden dat de gemeente hierin haar verantwoordelijkheid neemt. ‘Wij lopen voorop om deze ontwikkeling in gang te zetten. Als er straks massa wordt gemaakt, zullen de kosten dalen. We streven naar zo’n 45.000 euro per woning.’

Bewoners

Om de bewoners voor het renovatieproject warm te maken, organiseerde de gemeente een informatieavond voor de hele wijk. Het doel was om bewoners van vijf aaneengeschakelde woningen bereid te vinden hun woning als eerste te laten renoveren. ‘Die schaal is net groot genoeg om een en ander te kunnen testen’, zegt Van der Meij. ‘Bovendien kunnen we het project zichtbaar maken alvorens het breed uit te rollen.’
Uiteindelijk bleef er een groep van vijf buren over, van wie vier huurders en één eigenaar. Deze vijf woningen zijn inmiddels gerenoveerd, net als één woning ertegenover. Per toeval kwam dit huis vrij en de gemeente besloot het mee te nemen in de eerste tranche. Deze woning fungeert nu als bezichtigingswoning. Andere inwoners van de wijk kunnen hier zien welke mogelijkheden er zijn en hoe het eruit komt te zien.
‘We geven ze bij de renovatie de keuze om de woning op enkele punten aan te passen’, aldus de wethouder. ‘De badkamer iets groter maken bijvoorbeeld, of twee kamers samenvoegen. Daarmee proberen we het woongenot te verhogen.’

Als groot voordeel van deze methodiek noemt Van der Meij dat er variatie in de woningen kan worden aangebracht. ‘Sociale huurwoningen kenmerken zich vaak door hun eenvormigheid’, zegt hij. ‘Per blok van vijf woningen kan voor een bepaalde raamverdeling gekozen worden. Per straat kunnen de stenen van de gevel afwijken en we geven de bewoners de mogelijkheid – binnen een bepaalde range – zelf een kleur te kiezen voor hun voordeur.’
Op dit moment wordt het project geëvalueerd, zowel het bouwproces als de bewonerstevredenheid. Bij een positief oordeel gaat de gemeente aan de slag met de andere 62 woningen. De verbouwing neemt zo’n twee tot vier weken in beslag, waarbij het huis niet verlaten hoeft te worden. ‘Dat levert soms wat ontevredenheid op omdat er wéér iemand met zijn modderschoenen door het huis loopt’, zegt Van der Meij, die erop wijst dat de bezichtigingswoning nog een voordeel oplevert: als iemand in zijn eigen huis een keer niet kan koken, kan dat daar gebeuren.

Voor gemeenten die hun bestaande bouw energiezuinig willen maken, heeft Van der Meij nog een tip. ‘Zorg ervoor dat je voor jezelf je doelstelling helder hebt en benader het niet alleen vanuit de financiën. Nederland moet op een gegeven moment van het gas af, dus het is goed om daar nu mee te beginnen.’
Bewoners meenemen in het traject en met een kleine pilotgroep beginnen, is een ander advies dat hij wil meegeven. ‘Het is makkelijker om aan een volle zaal te vragen dat je op zoek bent naar een groep van vijf die mee wil doen, dan dat je zegt dat ze allemaal direct moeten participeren.’

Energieneutraal

Naast het project-Oostvoorne loopt er in Westvoorne een aantal andere trajecten. Volgende maand wordt een appartementencomplex opgeleverd dat volledig energieneutraal is en in Rockanje verrijst een nul-op-de-meternieuwbouwwijk. Samen met de andere gemeenten op het eiland is Westvoorne bezig met een groot zonneveld en er wordt gesproken over het naar boven halen van aardwarmte van 2,5 kilometer diepte om de tuinbouwsector van energie te voorzien.

Dat Voorne-Putten de ambitie heeft uitgesproken in 2040 energieneutraal te willen zijn – in januari worden de afspraken hierover bekrachtigd – heeft Van der Meij erg geholpen. ‘Ineens dringt dan het besef door dat we als de sodemieter aan de slag moeten, willen we die doelstelling halen.’

+++++++++++++++++

Energiearmoede op de kaart

Tijdens de Klimaattop Noord NL zijn vorige maand door wisselende coalities twintig afspraken gemaakt. Een daarvan betreft de energietransitie van huishoudens met een smalle beurs. Bé Schollema, wethouder in Loppersum namens de PvdA en GroenLinks, is een van de ondertekenaars.

‘Het belangrijkste dat we op dit punt met elkaar hebben afgesproken, is dat we moeten nadenken over een eenduidige definitie van energiearmoede’, licht Schollema toe. ‘Hebben we het dan over een deel van het besteedbaar inkomen of heeft het een relatie met (de omvang van) de woning?’ Pas als duidelijk is wat we precies onder energiearmoede verstaan, kunnen we goed beleid maken.’

Dat er nu veel aandacht is voor kinderen die in armoede opgroeien, juicht Schollema toe. ‘Maar als een groot deel van het inkomen van de ouders opgaat aan de energierekening, dan moet je er anders tegenaan kijken.’ Koppel werk en inkomen en armoedebestrijding dus aan het energievraagstuk, wil hij maar zeggen.

Binnen de energietransitie gaan de ontwikkelingen razendsnel, constateert hij. ‘Maar de overheidssubsidies om de omslag te kunnen maken, komen vooral terecht bij degenen die het in principe toch wel, of in elk geval makkelijker, kunnen betalen.’
Dat alle huishoudens van het gas af moeten, gaat ook grote problemen opleveren, denkt Schollema. ‘Met subsidies worden op dit vlak nu quick wins gemaakt. Veel mensen met een bredere beurs gaan zo versneld van het gas af. Dat betekent dat de kosten per saldo voor bewoners die nog wel gebruikmaken van gas, de lagere inkomens dus, oplopen.’

Het is bijna een cursus omdenken, zegt Schollema tot besluit. ‘Als je er goed over nadenkt, kom je tot schrikbarende conclusies. Hier moeten we echt direct mee aan de slag.’

De afspraken over de energietransitie voor huishoudens met een smalle beurs zijn ondertekend door de provincies Groningen, Drenthe en Friesland en de gemeenten Emmen, Groningen, Noordenveld, Leek, Hoogeveen, Oldambt, Grootegast, Marum, Ten Boer, Loppersum, Zuidhorn, Leeuwarden, Haren, Assen, De Marne, Eemsmond, Winsum en Súdwest-Fryslân.

www.klimaattopnoord2017.nl

Verschenen in VNG Magazine, 15  december 2017