Voordat de dertig satellieten van het Europese navigatiesysteem Galileo in de lucht hangen, moeten er nog heel wat politieke hobbels genomen worden. De Europese Commissie, maar ook de departementen in Den Haag, zijn er maar druk mee. Het bedrijfsleven is alert, er is in de toekomst veel geld met Galileo te verdienen.

‘Als Galileo er niet was geweest, dan hadden we geen TomToms gehad.’ Wim Ploeg, plaatsvervangend hoofd van de afdeling Europa op het ministerie van Verkeer en Waterstaat, durft die stelling wel aan. Hij legt uit dat het Amerikaanse Global Positioning System (GPS), dat signalen uitzendt waarmee automobilisten hun route kunnen bepalen, tot enkele jaren geleden niet bruikbaar was voor civiele doeleinden. De Amerikanen hadden in het militaire GPS-systeem bewust een onnauwkeurigheid ingebouwd voor civiel gebruik, maar veranderden van gedachten toen bleek dat Europa zelf een satellietnavigatiesysteem ging ontwikkelen. In de hoop de Europese Unie van dit idee af te brengen, werd het GPS-signaal vlak voor de eeuwwisseling vrijgegeven voor, onder meer, navigatie op de weg. Tevergeefs, want de EU zette het plan door en ging samen met de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA) aan de slag met Galileo. In 2011 moeten dertig satellieten operationeel zijn. De Europese Commissie voorspelt dat Galileo wereldwijd 150.000 banen oplevert en verwacht dat er in de satellietnavigatiemarkt tegen 2025 zo’n 400 miljard euro omgaat.
Galileo is een prestigieus project met enorme industriële belangen, beaamt Wim Ploeg. Hij is voorzitter van het Interdepartementaal Overleg Galileo, kortweg IOG, waar naast VenW ook de ministeries van Economische Zaken, Financiën, Defensie, Buitenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken deel van uitmaken. Eens per maand komen ambtenaren van deze zes departementen bijeen op de Plesmanweg om de voortgang van Galileo te bespreken. ‘Dat VenW het leidende departement is, is niet zo vreemd,’ benadrukt Ploeg. Hoewel Economische Zaken normaal gesproken over ruimtevaartprojecten gaat, komt het geld voor Galileo uit het budget van de Trans Europese Netwerken, een dossier dat onder het Europese directoraat-generaal Transport valt. Ook Marloes Telgenhof, senior beleidsmedewerker Ruimtevaart op EZ, vindt het niet meer dan logisch dat VenW in dit specifieke geval de leads neemt. ‘De toepassingen van Galileo hebben vooral te maken met plaatsbepaling en dat is erg belangrijk voor VenW, denk maar aan de beprijzing van mobiliteit.’ VenW’er Ploeg erkent: ‘Navigatie is bij verkeer en vervoer van essentieel belang.’ Hij vermoedt dat, als in 2012 het rekeningrijden wordt ingevoerd, zowel de signalen van GPS als die van Galileo gebruikt gaan worden. ‘Het grootste voordeel van Galileo is dat het een systeem is dat onafhankelijk van dat van de Amerikanen opereert,’ zegt Willem Folkers, Galileo-adviseur van de Nederlandse overheid in Brussel. ‘Daardoor hebben we invloed op het systeem en op de technologische ontwikkelingen die mogelijk worden.’ Met Ploeg is hij het eens dat beide systemen gebruikt gaan worden. ‘Omdat er dan zestig satellieten gebruikt kunnen worden, krijg je een hogere mate van nauwkeurigheid.’

Belangen
Zo heeft elk departement zijn eigen belang bij Galileo. De betrokkenheid van EZ zit hem vooral in het stimuleren van het Nederlandse bedrijfsleven om producten en diensten te ontwikkelen die gebruik gaan maken van Galileo. De veiligheid van het systeem is een punt van zorg voor BZK, maar ook Buitenlandse Zaken bemoeit zich met deze kant van het verhaal. Ellen Schut, beleidsmedewerker bij de directie Veiligheidsbeleid van BZ, vertelt dat er op dit moment wordt gesproken over de toegang tot het robuustere, beter beveiligde signaal dat straks gebruikt gaat worden door overheden, de zogeheten Public Regulated Service (PRS). ‘Welke overheden straks toegang krijgen, is een vraag die op politiek niveau beantwoord moeten worden,’ zegt Schut. De PRS is een van de vijf diensten die Galileo straks aanbiedt. Daarnaast is er nog het gratis open signaal, twee commerciële signalen, de safety of life dienst en het search and rescue signaal.
Het ministerie van Financiën is bij het IOG aangeschoven om het budget te bewaken. Paul Wind, senior beleidsmedewerker bij de afdeling Europa, constateert dat de betrokken departementen zich totnogtoe keurig achter het Nederlandse standpunt scharen. ‘In geval van overschrijding van het budget moet, als het aan de Nederlandse regering ligt, binnen de meerjarenbegroting ruimte gevonden worden,’ aldus Wind. Verwacht hij dat het project meer gaat kosten dan de 3,2 miljard euro die is begroot? ‘Galileo gaat duurder uitpakken, dat is zeker, maar hoe de Europese Commissie dat wil betalen, is onduidelijk. We hebben die vraag gesteld, maar nog geen antwoord gehad.’ Het belang dat het ministerie van Defensie heeft bij Galileo schuilt in de vraag of het leger ook van het civiel gecontroleerde systeem gebruik mag maken. ‘Dat is een politiek zeer gevoelig punt, waarover nog veel harde noten gekraakt zullen worden,’vermoedt Paul Verhoef, hoofd van de afdeling Galileo van de Europese Commissie. ‘Als militairen Galileo gebruiken voor normale logistieke toepassingen, zoals het bepalen van hun positie op de weg, dan lijkt me dat geen probleem. Het wordt natuurlijk een heel ander verhaal als het navigatiesysteem wordt gebruikt voor het afschieten van raketten.’
De Nederlander Verhoef werkt vanaf 1989 in Brussel. Hij is sinds anderhalf jaar bij Galileo betrokken. Verhoef is tevreden over het verloop van het project. De samenwerking met de lidstaten is goed en ook over zijn contacten met de zes Nederlandse departementen is hij te spreken. ‘Natuurlijk verschillen we wel eens van mening, maar tot nu toe hebben we voor alles een oplossing weten te vinden.’ Het is de bedoeling dat Galileo in 2011 operationeel is. Denkt Verhoef dat het gaat lukken? ‘We liggen altijd en nooit op schema,’ verzucht hij. ‘We hebben wel een ideale tijdlijn, vooral om de druk op de ketel te houden, maar er hoeft maar een lancering met een testsatelliet mis te gaan en je loopt al een jaar achter. Daar kun je dan niets aan doen.’ Verhoef benadrukt dat het satellietsysteem voor de EU niet het einddoel is. ‘Het is voor ons geen ruimtevaartproject, maar we willen met Galileo vooral de economie stimuleren, jobs creëren.’
Dat de Europese Commissie verwacht met Galileo zo’n 150.000 banen te scheppen, gelooft Lambert van Nistelrooij wel. De Europarlementariër van CDA-huize is bij Galileo betrokken vanwege zijn lidmaatschap van de commissie Industrie. ‘Galileo is een symbool van de Europese kracht,’ zegt hij trots. ‘Het Amerikaanse GPS is een militair systeem, wij ontwikkelen nu een civiel systeem dat vooral moet leiden tot economische spin off.’

Publiek-privaat
Galileo is het eerste grote publiek private samenwerkingsproject van de Europese Unie. Na de ontwikkelingsfase, waarin de EU en de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA vier satellieten lanceren, wordt het bedrijfsleven geacht zorg te dragen voor de overige 26 satellieten. Een consortium van acht Europese bedrijven (Aena, Alcatel, Finmécanica, Hispasat, EADS, Inmarsat, Teleop en Thales) gaat straks de licenties verdelen voor de vier signalen waarvoor betaald moet worden. Dat zal een ingewikkeld proces worden, want iedereen wil wel een graantje meepikken. Zo ook Cock Overbeek, programmamanager Galileo bij Logica CMG. Zijn bedrijf neemt in de ontwikkelingsfase een aantal ICT-projecten voor rekening. ‘In heel Europa werken momenteel zo’n 150 personen van Logica CMG aan Galileo.’ Overbeek hoopt ook in de volgende fase een aantal contracten binnen te halen. De onderhandelingen met de GOC gaan binnenkort van start. ‘Het project gaat lopen vanaf 2010, tegen die tijd hoop ik toch wel aan boord te zijn.’ Hetzelfde geldt voor het Leidse bedrijf Dutch Space dat voor de eerste testsatelliet – de Giove A die in december 2005 succesvol is gelanceerd – de zonnepanelen leverde. Ook voor de vier satellieten die onder verantwoordelijkheid van de EU en de ESA worden gelanceerd, komen de zonnepanelen uit Nederland. Frits Teule van Dutch Space: ‘Door deze opdracht hopen we bij het GOC een voorkeurspositie te krijgen voor het leveren van zonnepanelen voor de resterende 26 satellieten van het operationele systeem, maar ook voor de tientallen vervangingssatellieten die daarna voorzien zijn.’

Zetel GSA
Ook op het politieke vlak is nog van alles gaande rond Galileo. Zo moeten de Europese lidstaten bepalen waar het hoofdkantoor van de Galileo Supervisory Authority (GSA) wordt gevestigd. De GSA is de opvolger van de Galileo Joint Undertaking, de organisatie die de EU en de ESA hebben opgericht om de ontwikkelingsfase te begeleiden. Het EU-agentschap GSA is sinds 1 januari 2007 verantwoordelijk voor de verdere ontwikkeling van het programma, als ook voor het toezicht, de bouw en exploitatie van Galileo. Noordwijk, waar ook ESA’s onderzoekscentrum ESTEC is gevestigd, is een van de plaatsen die in de race is. In december stond dit onderwerp op de agenda van de Raad van Transportministers, maar zij zijn er niet uitgekomen. Met elf gegadigden zal het überhaupt nog een hele klus worden om een beslissing bij unanimiteit te nemen. Volgens Michel van Baal maakt het ESA niet zoveel uit waar de GSA wordt gevestigd. ‘Het is een overkoepelend instituut dat juridisch eigenaar wordt van Galileo. Hoewel het natuurlijk wel handig zou zijn als de GSA op 100 meter afstand van ESTEC komt te zitten.’ Ook in het Europees Parlement merken ze dat de lidstaten vechten om de vestiging van de hoofdzetel van de GSA. ‘Sommige delegaties huren zaaltjes af om de parlementariërs ervan te doordringen dat het GSA in hun land gevestigd moet worden,’ vertelt Europarlementariër Van Nistelrooij. Nederland pakt het wat de CDA’er betreft heel slim aan: ‘Op een zakelijk manier worden de sterke punten van Noordwijk als vestigingsplaats door de regering naar voren gebracht.’ Die sterke punten zijn de nabijheid van Schiphol, de kennis die al in Noordwijk aanwezig is vanwege ESA en het moderne datanetwerk waarover Nederland beschikt. Ad Reijngoud, die samen met zijn collega Schut namens Buitenlandse Zaken bij het Interdepartementaal Overleg Galileo betrokken is, hecht eraan te benadrukken dat het voor Nederland belangrijk is de GSA-zetel binnen te halen. ‘Het heeft een internationale uitstraling en Galileo is zowel economisch als technologisch zeer interessant.’ Van Nistelrooij verwacht dat de regeringsleiders er tijdens de Voorjaarstop in maart over zullen spreken. Burgemeester Harry Groen van Noordwijk hoopt dat de regeringsleiders hun gezond verstand laten spreken, maar blijft met beide benen op de grond: ‘Rationeel is Noordwijk de beste, maar Europese beslissingen verlopen niet altijd rationeel.’

Verschenen in PM Europa, 1 februari 2007