Dinsdag hebben minister Guusje ter Horst (BZK) en programma-SG Roel Bekker eindelijk hun plannen voor de toekomst van de rijksdienst gepresenteerd. Een eerste reactie van Ruurd van der Spoel (PRO) en Jan Willem Dieten (Abvakabo FNV).

De regering is trots op haar ambtenaren, zo luidt de eerste zin uit de Nota Vernieuwing Rijksdienst die afgelopen dinsdag is gepresenteerd. Een ‘mooi signaal’, vindt Ruurd van der Spoel, voorzitter van het Platform Rijk Ondernemingsraden (PRO). ‘Dat is wel eens anders geweest, kijk maar naar de verkiezingsprogramma’s van een aantal politieke partijen.’ Toch staat er volgens Van der Spoel weinig nieuws in het plan van Roel Bekker. Dat vindt ook Jan Willem Dieten van vakbond Abvakabo FNV. ‘Bezuinigingen op het ambtenarenapparaat staan centraal, daar waren we al bang voor,’ reageert Dieten. Van der Spoel vindt het een ‘mooi rapport’, maar vraagt zich af wat er nu gaat gebeuren. ‘Dat haal ik er niet uit.’

Een betere overheid met minder functies, zo luidt Bekkers credo. ‘Waar het met minder kan, wordt wel duidelijk in de nota,’ zegt Van der Spoel. ‘Maar er wordt bijna niets gezegd over de wijze waarop de kwaliteit van de overheid verbeterd kan worden.’ Ook Dieten betreurt het dat vernieuwing ‘zeer weinig aandacht krijgt’. Abvakabo hamert er al langer op dat ambtenaren de ruimte moeten krijgen om problemen centraal te stellen, in plaats van ‘het volgen van procedures en het uit de wind houden van de minister’. Dieten: ‘Ik zou het zo mooi vinden als een schooldirecteur met een probleem het ministerie van Onderwijs zou bellen voor een oplossing. Dat gebeurt nu niet.’ Dieten vindt het jammer dat de nota van Bekker geen instrumenten omvat die een dergelijke cultuuromslag mogelijk zouden maken.
Toch staan er wel wat positieve punten in het dinsdag gepresenteerde rapport, vindt Dieten. Bijvoorbeeld dat er een directoraat-generaal Bedrijfsvoering Rijk wordt ingesteld. ‘Als deze DG echt de bevoegdheid krijgt om te beslissen over de bedrijfsvoering van alle departementen, dan wordt de autonomie van de SG’s doorbroken,’ zegt Dieten. ‘Dat is revolutionair.’ Van der Spoel vindt het onderbrengen van de bedrijfsvoering bij een DG een prima plan – ‘al is het maar omdat het minder medezeggenschapsdrukte met zich meebrengt’ – maar is van mening dat het niet bij BZK moet worden ondergebracht, zoals nu het idee is. ‘Als je nieuwe dingen gaat doen, bouw dan ook iets nieuws, anders blijf je vastzitten in die verkokering.’ Dieten ‘interesseert het niet zo’ dat het nieuwe DG bij BZK komt. ‘Als het de bevoegdheden maar heeft, kan het wat mij betreft net zo goed onder AZ vallen.’

Mobiliteit
Om de 12.800 ambtenaren die de komende vier jaar weg moeten, te helpen bij het vinden van een andere baan, wordt er een Mobiliteitsorganisatie opgericht, zo valt te lezen in de nota. Als het aan Van der Spoel ligt, wordt mobiliteit onderdeel van de personeelsontwikkeling, en niet pas ingezet ‘als het al bijna te laat is’. Van der Spoel: ‘Je krijgt straks te maken met gaten en bulten bij het rijk. Op de ene plek heb je dan ambtenaren over en elders is er werk.’ Als mobiliteitsbeleid veel meer gericht zou zijn op de carrière van ambtenaren binnen het rijk, dan kun je aan dit probleem tegemoet komen. ‘Je moet ambtenaren niet mobiel maken, maar ze ontwikkelen om mobiel te worden.’ Dieten weet dat de departementen op dit moment bezig zijn met het nieuw leven inblazen van de eigen mobiliteitsbureaus. ‘Ze hebben er weinig vertrouwen in dat een rijksbrede mobiliteitsorganisatie werkt, dat is een veeg teken.’ Wat Dieten betreft komt de begeleiding van ambtenaren, die vanwege de taakstelling op zoek moeten naar een andere baan, in handen van zelfstandige bedrijven. ‘Ambtenaren moeten daar naartoe kunnen om in alle vertrouwelijkheid met een professional over hun toekomst te praten.’

Medezeggenschap
De nota gaat ook in op medezeggenschap, het terrein waarop Van der Spoel en Dieten zich bewegen. ‘Vooral binnen de ministeries is de medezeggenschapsdrukte soms erg groot,’ schrijft Bekker. ‘Overleg met de vakbonden en met de ondernemingsraden lopen soms door elkaar heen.’ Dat is niet waar, vindt Van der Spoel. ‘De ondernemingsraden gaan niet over zaken die de rechtspositie van ambtenaren raken, dat is heel helder.’ Dieten ziet wel een schemergebied. ‘Wij zijn er niet alleen voor de salarissen, maar willen ook meedenken over de ontwikkeling van de organisatie.’ Dat wordt voorgesteld een rijksbrede OR in het leven te roepen, vindt Van der Spoel een goed idee. ‘Dat betekent wel dat de zeggenschap over de bedrijfsvoering rijksbreed moet worden georganiseerd,’ zegt hij. ‘Als elke SG afzonderlijk moet meedenken over bijvoorbeeld de rijksbrede werkplek en iedere departementale en gemeenschappelijke ondernemingsraad daar dan ook weer wat over moet zeggen, dan levert dat veel gedoe op.’
Kortom: de SG’s moeten aan autonomie inboeten, als het aan Dieten en Van der Spoel ligt. Dat kan nooit de bedoeling zijn geweest van hun notitie De verkokering voorbij, waarop de Nota Vernieuwing Rijksdienst is gebaseerd.

Verschenen in PM, 27 september 2007