Een aantal adviesraden moet verdwijnen, maar tegelijkertijd is het kabinet voornemens nieuwe instituten op te richten. Politicoloog Rinus van Schendelen kijkt er niet meer van op, ‘dit is van alle tijden’. Hij richt zijn pijlen liever op het gesloten circuit waaruit de leden van de adviesraden worden gekozen.

Er zijn teveel adviezen en studies, de verdeling naar beleidsterreinen is enigszins willekeurig, de kwaliteit is wisselend en het advies is soms te weinig bruikbaar. De kritiek die het kabinet heeft op het adviesstelstel in de Nota Vernieuwing Rijksdienst liegt er niet om. Met als logisch gevolg het opheffen van een aantal strategische adviesraden. ‘De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV), de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB), de Algemene Energieraad (AER), de Adviesraad voor Gevaarlijke Stoffen (AGS), de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ), de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) en de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) komen te vervallen,’ zo valt te lezen in de nota.
Of al deze clubs daadwerkelijk van het toneel verdwijnen, is zeer de vraag. Zo zullen de RVZ en de RMO samengaan in een nieuw orgaan en wordt de ROB nadat deze is afgeschaft, weer opnieuw opgericht. ‘Omslachtig,’ vindt Gerber van Nijendaal, plaatsvervangend secretaris van de ROB. Het kabinet wil een nieuwe raad voor het openbaar bestuur in het leven roepen die zich ook bezighoudt met vraagstukken op het terrein van veiligheid. ‘Onze huidige taakomschrijving laat advisering over veiligheid toe, dat hebben we in het verleden dan ook al gedaan,’ licht Nijendaal toe. Wat hem betreft kan de ROB op de huidige voet verder. ‘Ik begrijp niet waarom de hele boel overhoop moet .’
Iets soortgelijks speelt bij de Algemene Energieraad (AER) en de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT). Hoewel het kabinet er in de nota voor pleit deze raden af te schaffen, speelt het tegelijkertijd met de gedachte een nieuw kennisinstituut op te richten dat zich bezighoudt met energie, wetenschap en technologie. Joop Sistermans, voorzitter van de AWT, denkt dan ook niet dat zijn raad verdwijnt. ‘Er zal in het hele stelsel iets moeten veranderen, maar ik heb van meerdere departementen gehoord dat ze ons nodig hebben.’ Ook Peter Vogtländer, voorzitter van de Algemene Energieraad, meent dat er behoefte zal blijven aan adviezen over energiestrategie en -beleid. De talloze kennisinstituten op dat terrein hebben volgens hem niet de juiste expertise in huis. ‘Een aantal leden van onze raad heeft een lange historie op het gebied van energie, niet alleen in theorie, maar vooral ook in de praktijk,’ aldus Vogtländer, die zelf topman van Shell was.

Gesloten rekrutering
Het saneren van adviesraden is van alle tijden, meent Rinus van Schendelen. ‘Het gaat in golven, het ene moment wordt er een aantal afgeschaft en vervolgens zie je er weer een paar verschijnen.’ Wat hem vooral een doorn in het oog is, is de gesloten rekrutering van de personen die de adviesraden bemannen. ‘Rond de departementen circuleren heel veel satellietjes waarin allemaal dezelfde mensen zitten die advies geven.’ Hij doelt daarbij overigens niet alleen op de strategische adviesraden, maar ook op het systeem van ad hoc commissies dat door GroenLinks-Kamerlid Wijnand Duyvendak ook wel de ‘schaduwmacht’ wordt genoemd. Vogtländer voelt zich niet aangesproken. ‘Voor de Energieraad gaat dit zeker niet op.’ De leden van de AER worden geselecteerd op basis van kennis en ervaring op energie- en milieugebied, laat hij weten. ‘Wel is in praktijk de keuze beperkt, vanwege het feit dat we zoeken naar een bepaald profiel en de eis dat de leden geen belangen mogen vertegenwoordigen.’
Wat Van Schendelen betreft wordt de rekrutering voor de adviesraden opengegooid. Hij pleit voor de zogeheten Brusselse methode. Van Schendelen: ‘De Europese Commissie plaatst op haar website geregeld oproepen voor adviseurs, waarop iedereen kan inschrijven. Vertegenwoordigers van authentieke belangenverenigingen nemen vervolgens in de adviesraden plaats.’ Vogtländer vindt dit helemaal geen goed idee. ‘We zijn geen polderclub die bepaalde belangen vertegenwoordigt, dat is niet aan de orde en zelfs ongewenst.’
Dat ook consultants zullen azen op een plekje in een adviesraad die volgens de Brusselse methode wordt samengesteld, gelooft Van Schendelen niet. ‘Dat zou broodroof zijn, zij hebben daar echt geen trek in.’ Dat een aantal strategische adviesraden op de nominatie staat te worden afgeschaft, heeft wel gevolgen voor de consultancy. ‘Wij worden veelvuldig ingehuurd door deze raden,’ zegt Pim Pollen van CBE Consultants, dat veel voor de overheid werkt. ‘Wat dat betreft kun je stellen dat er een marktvenster dicht gaat.’ Dát adviesraden externe consultants inhuren, vindt Pollen niet meer dan logisch. ‘In die raden zitten vaak mensen die het advieswerk naast hun normale werk doen, zij hebben helemaal geen tijd om zich uitvoerig bezig te houden met allerlei adviezen.’ Sistermans erkent dat zijn adviesraad gebruikmaakt van externe onderzoekers. Zo heeft Ernst & Young laatst onderzoek gedaan naar de kosten van universiteiten. ‘Op basis van die feiten hebben wij ons advies over de bekostingingssystematiek gebaseerd,’ aldus Sistermans. Vogtländer van de Energieraad: ‘Soms wordt een bepaald aspect uit het onderzoek uitbesteed aan een consultant, maar de raad schrijft het uiteindelijke advies.’
Van Schendelen weet uit eigen ervaring dat adviesraden consultants inhuren. Zo is hij laatst nog gevraagd door een consultant die de opdracht had gekregen van ‘een van de grote prestigieuze raden’ een advies over Europa op te stellen, een onderwerp ‘waar ze zelf niets van af wisten’. Welke raad dat is, houdt Van Schendelen liever voor zich. De politicoloog heeft de afgelopen jaren aan heel veel adviezen over Europa meegewerkt. ‘Ik help ze, maar het zou beter zijn als de authentieke belangen op een bepaald dossier bij elkaar samenkomen om over een onderwerp na te denken.’ Volgens Van Schendelen komen daar betere adviezen uit voort. ‘Het is niet meer nodig al die poppenkast van bovenaf regentesk te regisseren, het kan beter van onderaf worden georganiseerd.’

Verschenen in PM, 25 oktober 2007