Dat het de afgelopen maanden een hectische tijd was op het ministerie van Financiën is eufemistisch uitgedrukt. ‘Het was soms enerverend, soms beklemmend en ik elk geval ronduit verbijsterend,’ zegt secretaris- en thesaurier-generaal Ronald Gerritse. ‘Er heeft zich een scenario ontrold waarvan je nooit had kunnen vermoeden dat het ooit waarheid zou worden.’ Tegelijk is het een ‘enorm boeiende’ tijd geweest, vindt Gerritse. ‘Het blijft een zware financiële crisis dus in die zin ben ik blij dat meest idiote druk er nu een beetje af is. Het is niet leuk als je zo’n grote bank ziet kapseizen.’

Dit interview was al gedrukt voordat het Madoff-fiasco bekend werd gemaakt.

Is de rust een beetje weergekeerd op het departement?
‘Het is nog steeds erg druk, maar de grootste hectiek ligt wel achter ons. De war rooms zie je nu even niet, hoewel die binnen een half uur weer opgetuigd zouden kunnen worden. Het crisisteam, waarvan ik voorzitter ben, komt nu nog eens per week bijeen. Op het hoogtepunt van de crisis zagen we elkaar twee keer per dag.’

In de zomer van 2007 bleek dat er in Amerika een en ander aan de hand was wat implicaties voor de financiële markten zou kunnen hebben. Hoe speelt Financiën daar op zo’n moment op in?
‘Die ontwikkelingen houden we natuurlijk goed in de gaten. We taxeren wat er gebeurt en inventariseren welke consequenties het voor ons zou kunnen hebben. Dat gebeurde in nauw overleg met De Nederlandsche Bank, nauwer dan gebruikelijk. Lange tijd was het onduidelijk of het wel in volle omvang naar Europa zou overslaan.’

Dat gebeurde wel degelijk. Waren jullie daarop voorbereid?
‘Ja en nee. De mate en het tempo waarin de crisis over ons heen spoelde, heeft iedereen verrast. In september ging het daverend mis. De impact die de financiële crisis toen binnen dag of wat had op een bank als Fortis hadden we niet kunnen vermoeden.’

Heeft het departement voor zo’n enorme crisis draaiboeken op de plank liggen?
‘Natuurlijk, maar dat zijn geen recepten voor kant-en-klaar maaltijden. We hadden van tevoren scenario’s kunnen bedenken, maar eentje als deze hadden we dan waarschijnlijk als niet-realistisch beschouwd. Een melt-down van het financiële systeem is niet het eerste waar je aan denkt. Uiteraard doen we crisisoefeningen. Zo hebben we wel eens geoefend wat er zou gebeuren als een bank in problemen komt en niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Maar hoe je overnight een bank in België nationaliseert, nee, daar hadden we geen scenario voor.’

In dezelfde week dat de Nederlandse overheid Fortis overnam, waren de bewindslieden in de Tweede Kamer vanwege de Algemene Financiële Beschouwingen. De ambtenaren die hen ondersteunden wisten van niets?
‘Dat klopt. Op zo’n moment is maar een heel beperkte groep van de kwestie op de hoogte.’

Verkeert het departement dan niet in een spagaat?
‘Het gaat om buitengewoon gevoelige zaken waarvan iedereen zich zeer bewust is dat we niet het risico kunnen lopen dat het uitlekt. Ik vind het overigens nog steeds verbazingwekkend dat journalisten pas tien minuten voor de persconferentie waarin we bekendmaakten dat we Fortis volledig overnamen, door hadden dat er iets aan de hand was. Dat we het in zo’n kleine kring hebben weten te houden, is een groot compliment waard.’

Niet alle deskundigheid is aanwezig bij deze groep ambtenaren, lijkt me.
‘Nee. Er is nog nooit een bank overgenomen zonder dat er expertise van over de hele wereld moest worden ingewonnen. Juristen, investment bankers, de hele mikmak is bij zo’n proces betrokken. Tientallen mensen van buiten het ministerie zijn op zo’n moment de boeken aan het doorvlooien, dat gebeurt trouwens nog steeds.’

U weet zeker dat er geen lijken meer in de kast zitten?‘We zijn sinds de overname heel diep in de boeken aan het spitten om te kijken wat er überhaupt in de kast zit. Verrassingen willen we voorkomen. We moesten zo snel mogelijk helder hebben wat we precies hebben gekocht. Inmiddels is daar wel zicht op.’

Normaal gesproken denk je daar toch voor een aankoop over na?
‘Bij een normale overname gaan de zaken inderdaad in een andere volgorde. Je denkt na en maakt strategische keuzes, kijkt goed naar het bedrijf en je doet een due dilligence om de cijfers goed te krijgen. Daar was nu geen tijd voor. We hebben overnight moeten besluiten of we Fortis overeind wilden houden inclusief de vraag hoeveel we ervoor over hadden.’

Laatst maakte de minister bekend dat Fortis en ABN Amro gefuseerd blijven. Dezelfde ochtend leek de Volkskrant zeker te weten dat de twee bedrijven op termijn apart verkocht zouden worden.
‘Daar zaten ze wonderbaarlijk mis.’

Is er op enig moment sprake van geweest de fusie ongedaan te maken?
‘Nee, die conclusie is nooit getrokken. Ze hadden even moeten bellen. Het was echt een canard. Ik vind het raar dat een journalist zijn verhaal niet even checkt, maar goed dat moet de krant zelf weten.’

De mogelijkheid van het opknippen van de bank is nooit aan de orde geweest?‘Alle mogelijkheden zijn aan de orde geweest. We hebben in de weken nadat we de bank hadden overgenomen heel goed nagedacht over wat verstandig zou zijn. Naarmate alles duidelijker werd, bleek dat we een dergelijk scenario niet nastreefden.’

Minister Bos heeft zijn finest hours beleefd de afgelopen periode. In hoeverre straalt dat op u af, een van zijn belangrijkste adviseurs?
‘Dat moet je los van elkaar zien.’

Het is niet zo dat u bij het SG-Overleg even een onderonsje heeft met Richard van Zwol, de SG van Algemene Zaken. Zo van: “Hé mijn minister doet het goed …”
‘Nee, zo gaat dat natuurlijk helemaal niet. We doen gewoon ons werk. We zijn professioneel genoeg om dat ook in dit soort omstandigheden te doen. Bovendien houden we AZ als geen ander op de hoogte wat er allemaal gebeurt. Zij zijn er ook bij betrokken, zitten er gewoon bij.’

Verschenen in PM Perspectief nr 3, Tussenbalans van Balkenende IV, 19 december 2008