Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken wil de Nederlandse diplomatie moderniseren en het postennet slanker en sterker maken. Er komt meer aandacht voor economische diplomatie en de personeelsinzet dient flexibeler. PM spreekt met de ambassadeurs Bob Hiensch en Caspar Veldkamp over de haalbaarheid van deze plannen. ‘Als er taken zijn die we niet meer doen, dan is dat prima. Maar het kabinet moet dan in de Kamer zijn rug recht houden als het daarop wordt aangesproken.’

Deze zomer vertrekt Caspar Veldkamp naar Tel Aviv. Hij volgt Michiel den Hond op als ambassadeur in Israël. Tegelijk met Veldkamp rouleren twintig andere BZ’ers van functie en gaan van start als ‘chef de poste’ op een ambassade of consulaat of als permanent vertegenwoordiger bij een internationale organisatie. -Minister -Rosenthal heeft dit keer opvallend veel jongeren en -vrouwen op diplomatieke posten benoemd (zie kader). Eind mei sprak de Kamer over de plannen van de bewindsman om de Nederlandse diplomatie te moderniseren. Een verjonging van het corps speelt daarin een opvallende rol. PM arrangeerde half mei een ontmoeting tussen de relatief jonge Veldkamp (47) en de ervaren ambassadeur Bob Hiensch (63) die momenteel in New Delhi is gestationeerd en volgend jaar met pensioen gaat. Een gesprek tussen twee generaties BZ’ers over de toekomst van de diplomatie.

In de nota Modernisering Nederlandse diplomatie schrijft minister Rosenthal dat de taken van diplomaten ‘omvangrijker, complexer en dynamischer’ worden. Slaat het kabinet hiermee een nieuwe weg in?
Hiensch: ‘Dit is niet het gevolg van regeringsbeleid, maar van de maatschappelijke ontwikkelingen in de wereld. -Internet speelt daarin een belangrijke rol, daardoor gaat alles veel sneller. Je moet er nu veel meer bovenop zitten. Toen ik aantrad schreef je nog brieven en wachtte je lang op antwoord. Per e-mail kun je, als je in de goede tijdzone zit, dezelfde dag nog een reactie verwachten.’

Zal een ambassadeur van jonge leeftijd het werk anders doen dan zijn oudere evenknie?
Veldkamp: ‘Die vraag moet je anders stellen. Ik denk dat er nieuwe vormen van Nederlandse vertegenwoordiging komen, waar jonge mensen veel beter tot hun recht komen. Het beeld dat van een ambassade bestaat, is toch dat het een paleisachtig gebouw met een vlag is, met chauffeurs, bedienden en de hele rataplan. Die traditionele vorm is soms nodig, maar zal in de toekomst minder vaak voorkomen. Stel dat de Europese Unie toetredingsonderhandelingen opent met IJsland en Montenegro. Dan zou Nederland tijdelijk iemand uit Den Haag naar die landen kunnen uitzenden. Dat kan een ambtenaar van 35 jaar zijn die zich ambassadeur mag noemen. Hij of zij heeft een duidelijke startbrief en een scherpe focus. Houdt zich bijvoorbeeld bezig met de financiën in IJsland of de criminaliteitsbestrijding van Montenegro. Hij gaat niet op zoek naar een gebouw en een chauffeur en dat soort zaken. Nee, hij gaat erheen met een laptop en focust zich op één onderwerp.’

In Rosenthals nota staat ook dat diplomaten meer -gebruik zullen moeten maken van sociale media. Is de jongere generatie daar niet veel beter toe in staat?
Hiensch: ‘Wij hebben een Facebookpagina en een groep op LinkedIn, maar die houd ik niet zelf bij. Vroeger was het zo dat de ambassadeur de enige was die naar buiten trad, maar met de sociale media doet onze jonge ambassade-secretaris dat, die de groep op LinkedIn beheert. Ik waak er natuurlijk wel voor dat er geen onzin naar buiten wordt gebracht. Ik volg collega’s die wel twitteren en die voelen kennelijk de dwang om elke dag een berichtje te posten. Dan krijg je -zoiets als “Ik heb vandaag mijn schoenen niet -gepoetst”. Dat wil ik dus absoluut niet. Het moet wel zakelijk en -functioneel zijn, dus de persoonlijke aspecten -worden er wat mij betreft buiten gehouden. Maar -misschien dat een nieuwe generatie daar wel weer anders mee omgaat.’

Is dat zo?
Veldkamp: ‘De zaken die tussen Nederland en Israël spelen krijgen soms een bepaalde gevoeligheid mee, dus je moet er goed je weg in zoeken. Simone Filippini, de ambassadeur in Macedonië, heeft op Facebook 7.000 vrienden uit dat land. En onze ambassadeur in Ottawa, Wim Geerts, maakt YouTube-filmpjes. Maar er zijn ook ambassadeurs die ervoor kiezen het niet te doen, dat is iets wat je moet afwegen. Belangrijk is dat je ook met deze communicatiemiddelen een rol blijft spelen. BZ loopt wat dat betreft niet achter. Onze vorige minister twitterde al nog voordat de rest van Nederland wist wat het was.’

Parag Kanna, onderzoeker bij de New America Foundation, schreef in het vorig jaar verschenen boek De wereld draaiende houden, nieuwe diplomatie voor instabiele tijden dat iedereen, nu we beschikken over allerlei moderne communicatiemiddelen, diplomaat kan zijn. Heeft hij gelijk?
Veldkamp: ‘Ja, iedere Nederlander is een beetje een vertegenwoordiger van zijn land. De ene dag is het Rem Koolhaas, de volgende dag Wesley Sneijder en de dag erop de oprichter van TomTom. Maar in het hele netwerkmodel heb je wel matchmakers en knooppunten nodig. De ambassades dus, die het midden- en kleinbedrijf aan de hand nemen en naar de juiste vergunningen leiden. Kanna onderschat dat je een aantal opkomende machten als China hebt waar statelijke actoren een zware stempel drukken. Veel landen hebben staatsbedrijven, het Russische Gazprom bijvoorbeeld, die niet alleen volgens het marktprincipe werken, maar ook staatsbelangen vertegenwoordigen. Ook daar speelt de diplomatie een rol.’
Hiensch: ‘Laat ik dit erover zeggen: iedereen kan ambassadeur zijn, maar er is er maar één gezaghebbend.’

Volgens de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB), een onafhankelijke organisatie die BZ kritisch volgt, schiet de Nederlandse hulp aan gedetineerden in het buitenland tekort. Een terechte conclusie?
Hiensch: ‘Nee, daar ben ik het volstrekt mee oneens. Toen ik in New York zat hebben we zeer veel aandacht aan de consulaire diplomatie besteed. In een paar jaar tijd is het aantal gedetineerden destijds gestegen van 13 naar 133, allemaal drugsgerelateerd. Als de indruk wordt gewekt dat we dit er maar een beetje bij doen, dan zeg ik: dat is absoluut niet het geval. Na 9/11 deden we in New York alleen maar aan consulaire diplomatie, net als in Bangkok na de tsunami. Als de politiek meer consulaire zorg wil, dan moet ze de consequenties dragen. Ze zullen er dan voor moeten betalen.’

In plaats van meer geld moet er de komende jaren fors bezuinigd worden op de diplomatie. Is daar op de ambassade van New Delhi al iets van te merken?
Hiensch: ‘De contouren zijn duidelijk, zo gaan we een aantal taken in de regio – in ons geval in Kuala Lumpur – onderbrengen. Maar verder denk ik eerder aan uitbreiding dan aan inkrimping. Het economische belang van India in Nederland is groot, dus ik hoop dat er voor de post in New Delhi meer geld komt. Eerlijk gezegd verwacht ik dat ook.’

En wat staat de post in Tel Aviv te wachten?
Veldkamp: ‘In totaal moeten er op de posten 200 functies verdwijnen. Ook Tel Aviv heeft te maken met reducties.Krimpen op de posten kan, maar dan moeten er duidelijk prioriteiten worden gesteld. We hoeven niet alles te doen, maar moeten keuzes maken. Waar wil je staan als Nederland, waar maken we het verschil? Het zal echt wel even lastig worden, maar uiteindelijk zullen mensen gemotiveerder raken, ze krijgen vaak meer verantwoordelijkheden.’
Hiensch: ‘De test van dit alles ligt in de politiek. Als er taken zijn die we niet meer doen, dan is dat prima. Maar het kabinet moet dan in de Kamer zijn rug recht houden als het daarop wordt aangesproken. Dat is niet makkelijk, dat besef ik heel goed. Maar ik heb er wel vertrouwen in. Tijdens de laatste ambassadeursconferentie heeft premier Rutte het duidelijk verwoord: “We gaan minder met minder doen”.’
Veldkamp: ‘Ik ben het met je eens dat de politiek onze taken moeten bepalen, maar wij ambtenaren moeten daar niet op wachten. Wij moeten prioriteiten helpen formuleren en aangeven wat we voortaan kunnen nalaten. Voor politici is het moeilijk zelf te bepalen wat een post wel en niet aan kan.’

Er gaat ook op andere zaken bezuinigd worden – huisvesting, de reisregeling. Hoever kan dat gaan?
Hiensch: ‘Ach, die reisregeling kan me niet zoveel schelen, maar wat cruciaal is, is de huisvesting en dan vooral de veiligheid. De wereld is er niet veiliger op geworden en de medewerkers moeten in een veilige buurt kunnen blijven wonen. Daar zul je een bedrag voor op tafel moeten leggen.’
Veldkamp: ‘We zijn professionals, geen prestigejagers. Soms woon je als diplomaat in een container, in Uruzgan of Kunduz bijvoorbeeld, en in New York of Parijs leef je wat comfortabeler. In alle gevallen moet je professioneel en functioneel kunnen wonen en werken. Dat moet zakelijk en sober zijn, maar het mag wel uitstralen waar Nederland voor staat: modern, hedendaags en kwaliteit.’

++++++

Tips van Hiensch aan Veldkamp

1. De essentie van het ambassadeurschap is dat je het land moet begrijpen. Voor Israël betekent dat: ken het Oude Testament! Pas dan krijg je inzicht in hoe de politiek daar werkt.

2. Spendeer je vakantie in -Nederland. Natuurlijk moet je in Israël ook gaan reizen, maar breng minstens een week of twee per jaar hier door.

++++++

Het Nederlandse postennetwerk anno 2011

Ambassades 113

Consulaten-generaal 24

Posten bij volkenrechtelijke organisaties 19

Andere vertegenwoordigingen 4

Honoraire consulaten 345

Gespecialiseerde kantoren van andere departementen 50

Diplomaten (BZ) 1.077 fte

Attachées (andere departementen) 351

Lokaal personeel 2.253 fte

++++++

Sluiten en openen

In totaal gaat er 55 miljoen euro bezuinigd worden op de diplomatie. Tien posten worden gesloten: de ambassades in Montevideo, Quito, Guatemala, Manaqua, La Paz, Yaoundé, Asmara, Ouagadougou, Lusake en het consulaat-generaal in Barcelona. Drie gaan er open: een ambassade in Panama en in Juba en een consulaat-generaal in West-China.

Verschenen in PM, 3 juni 2011