Volgende maand buigt de Eerste Kamer zich over een tweetal referendumwetten. Voormalig PvdA-Kamerlid Niesco Dubbelboer stond bijna tien jaar geleden aan de wieg van het raadgevend referendum. Momenteel is hij bij Agora Europa bezig met een wet die een volksinitiatief mogelijk moet maken.

Tot afgelopen najaar was Dubbelboer directeur van de PvdA. Na vijf jaar hield hij het voor gezien en keerde terug naar zijn ‘oude cluppie’ Agora Europa, een kleine organisatie die zich bezighoudt met democratie. Hij is daar druk bezig met ‘Maak de Wet’, waarmee hij een volksinitiatief mogelijk wil maken. ‘Toen ik weg was uit de Kamer miste ik het wetgevingsproces,’ legt hij uit. ‘Als Kamerlid vond ik het altijd ontzettend leuk om wetten te maken. Lekker puzzelen en nadenken over wat je nu precies wilt.’

U nam in 2005 het initiatief tot het raadgevend referendum, dat bijna een jaar geleden door de Tweede Kamer is aangenomen. Dat heeft nogal lang geduurd.
‘Houd op! Dat heeft vooral te maken met de wisselende samenstelling van in eerste instantie de Kamer en later het kabinet. Toen ik in 2006 uit de Kamer vertrok, nam Paul Kalma het dossier over. Samen met Femke Halsema van GroenLinks besloot hij het wetsvoorstel in de Tweede Kamer te behandelen, maar het niet op een stemming te laten aankomen, omdat het zou sneuvelen in de Eerste Kamer. Na de volgende verkiezingen pakte Pierre Heijnen het op, maar met een VVD-CDA-regering is een referendumvoorstel kansloos, ondanks de gedoogsteun van de PVV.’

Na de verkiezingen in 2012 maakten Kamerleden Fokke (PvdA), Voortman (GroenLinks) en Schouw (D66) het weer aanhangig. Ditmaal met succes.
‘Ja, met een ruime meerderheid is het wetsvoorstel aangenomen. Nu de Eerste Kamer nog, maar ook daar is een meerderheid.’

Anders ligt het voor de grondwetswijziging die een bindend correctief referendum mogelijk moet maken. Ook het voorstel hiertoe komt in maart wel door de Eerste Kamer, maar uiteindelijk moet er in tweede lezing een twee derde meerderheid voor zijn. Dat gaat nooit lukken.
‘Het lijkt me inderdaad stug dat dit er ooit komt, maar het is wel goed dat ze een ultieme poging wagen om iedereen mee te krijgen.’

Blijft het raadgevend referendum over, waarbij een advies wordt gegeven aan het parlement om bepaalde wetgeving aan te passen. Hoe sterk is zo’n instrument eigenlijk als het niet-bindend is?
‘Een raadgevend referendum is een goed instrument om de politiek mee te verrijken. Nu hebben kiezers maar eens in de vier jaar de kans op een radicaal andere partij te stemmen om hun onvrede te uiten. Door invoering van een referendum kunnen ze aangeven als ze het ergens niet mee eens zijn, dat komt de politieke stabiliteit ten goede.’

Maar vervolgens legt het parlement zo’n advies gewoon naast zich neer, net als met het referendum over de Europese Grondwet in 2005, ook een initiatief van u. Een meerderheid stemde tegen, toch kwam er een verdragswijziging. Daar heeft de burger dan toch niets aan?
‘Ik heb nog nooit zoveel door het land gereisd en overal hevig gediscussieerd over Europa. Dat alleen al is pure winst. Maar ik begrijp waar je op doelt. Twee jaar na het referendum heeft Nederland, inclusief mijn eigen partij, het Verdrag van Lissabon geratificeerd. Die beslissing had in een referendum voorgelegd moeten worden aan de bevolking. Het is slecht dat de PvdA zich daar niet hard voor heeft gemaakt. Dit soort zaken vergroot het cynisme in de politiek.’

Vorige week heeft de Kamer het burgerinitiatief van Thierry Baudet cum suis verworpen. Zij wilden elke Europese verdragswijziging aan de bevolking voorleggen. Heeft u ooit gedacht dat dit kans maakte?
‘Het is een mooi initiatief, dat veel maatschappelijke discussie teweeg heeft gebracht. Maar zo’n verplichtend referendum, want dat was het, zou het nooit halen.’

Uw eigen partij wees er in het debat over dit burgerinitiatief op dat er al een voorstel ligt dat bij verdragswijzigingen ingezet kan worden, namelijk dat voor het raadgevend referendum.
‘Dat is terecht. Als er een verdragswijziging wordt voorgesteld dat grote impact heeft, bijvoorbeeld het afschaffen van de euro of toetreding van tien landen, dan is dat referendabel. Kijk, het verplichte referendum van Baudet houdt in dat alle verdragswijzigingen voorgelegd moeten worden. Ook als mensen er niet warm of koud van worden en het niet de moeite waard vinden om te gaan stemmen.’

Om een raadgevend referendum af te dwingen zijn 300.000 steunbetuigingen nodig. Is dat niet wat veel?
‘Dat is aan de hoge kant ja, bijna 2,5 procent van het electoraat. In andere landen ligt de drempel onder de 1 procent. Ook de termijn waarbinnen deze handtekeningen opgehaald moeten worden, zes weken, is vrij kort. Maar het kan wel.’

U bent nu directeur van Agora Europa en mede-initiatiefnemer van een Wet op volksinitiatief. Legt u eens uit?
‘Met Maak de Wet willen we het volksinitiatief mogelijk maken. Burgers, maar ook bedrijven of andere organisaties, kunnen dan zelf een plan bedenken en bij het parlement inbrengen waarna er een referendum over kan plaatsvinden. Ik vind dit een sympathiekere vorm dan een correctief referendum, omdat mensen agenderend bezig zijn en ideeën inbrengen vanuit de inhoud en niet langs politieke lijnen.’

U heeft straks een Kamerlid nodig om deze wet in te dienen. Al ­iemand op het oog?
‘Er zijn wel progressieve partijen die hier positief tegenover staan, maar ik voer nog geen gesprekken. We zijn nu bezig met een startnotitie, die aan iedere wet voorafgaat, dus het duurt nog wel even voordat we ons voorstel kunnen indienen.’

Verschenen in SC, 4 februari 2014