Opvallend veel wethouders maken deel uit van het kabinet-Rutte III. Slechts 8 van de 24 bewindspersonen hebben geen verleden in het lokaal bestuur. Wie zijn de ministers en staatssecretarissen van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie die hun sporen in gemeenten hebben verdiend?

Op twee voor gemeenten belangrijke posten zijn wethouders benoemd: Kajsa Ollongren (D66) is nu minister van Binnenlandse Zaken en Hugo de Jonge (CDA) minister van Volksgezondheid. Ollongren was de afgelopen drie jaar actief als wethouder economische zaken in Amsterdam. In haar afscheidsbrief aan de gemeenteraad schrijft ze dat ze in de hoofdstad veel heeft geleerd wat ze nu meeneemt in haar nieuwe functie: onder andere over de kracht van het lokale bestuur en over oplossingen voor grootstedelijke problemen. Ollongren was vorig jaar voorzitter van de VNG Denktank, die onderzoek deed naar de rol van de gemeenteraad. Ze pleitte voor ‘robuustere raden’, die ‘compacter én beter’ moeten worden. In VNG Magazine zei ze daarover: ‘Het gaat erom dat ze goed zijn, en vooral ook in staat worden gesteld goed te kunnen functioneren. De kwaliteit moet vooropstaan, van de raadsleden zelf en van hun ondersteuning.’ De Jonge is al sinds 2010 wethouder in Rotterdam. In de eerste periode voor onderwijs en jeugd, in 2014 kwam de zorg erbij. Inhoudelijk gezien een perfecte voorbereiding op het VWS-ministerschap.

Wethouderskabinet
Nog tien andere bewindspersonen van het nieuwe kabinet zijn wethouder geweest. Elsevier noemde Rutte III al een ‘wethouderskabinet’. Zes van hen zijn van VVD-huize: Sander Dekker (Den Haag), Mark Harbers (Rotterdam), Barbara Visser (Zaanstad), Eric Wiebes (Amsterdam), Tamara van Ark (Nieuwerkerk aan den IJssel, later Zuidplas) en Bruno Bruins (Den Haag). Voor het CDA zijn twee voormalig wethouders tot staatssecretaris benoemd: Raymond Knops (Horst, later Horst aan de Maas) en Mona Keijzer (Waterland en Purmerend). Oud-wethouder in Den Haag Ingrid van Engelshoven neemt namens D66 plaats in het kabinet en de ChristenUnie haalt één wethouder naar het Binnenhof: Paul Blokhuis uit Apeldoorn.

Bondgenoten
Het nieuwe kabinet kent twee voormalig burgemeesters. Ank Bijleveld (CDA) was van 2001 tot 2007 burgemeester van Hof van Twente. VVD’er Bruno Bruins is – na zijn raadslidmaatschap én wethouderschap in Den Haag en een paar maanden staatssecretaris van Onderwijs – in 2007 een blauwe maandag waarnemend burgemeester geweest van Leidschendam-Voorburg. Zijn uitspraak van tien jaar geleden in VNG Magazine maakt hij in elk geval niet waar. Toen hij net benoemd was in Leidschendam-Voorburg liet hij optekenen niet zijn hele leven ‘op het pluche’ te willen zitten. Mogelijk denkt Bruins, als minister voor Medische Zorg een belangrijk bewindspersoon voor gemeenten, nog eens terug aan wat hij destijds in het interview ook zei: ‘Je kunt in Den Haag van alles bedenken, maar het moet vervolgens wel in de samenleving landen. Dat kan niet zonder de gemeenten. Het zijn noodzakelijke bondgenoten.’

Raadslid
De meeste oud-wethouders die tot Rutte III zijn toegetreden, zijn tevens raadslid geweest. Er zijn ook bewindslieden die wel deel hebben uitgemaakt van de gemeenteraad, maar nooit lokaal bestuurder zijn geweest. Zo was Halbe Zijlstra (VVD) voordat hij in 2006 Tweede Kamerlid werd, raadslid in Utrecht. Arie Slob (CU) is van 1993-2001 lid van de gemeenteraad in Zwolle geweest en Cora van Nieuwenhuizen (VVD) was twaalf jaar lang (1994-2006) raadslid in Oisterwijk.

Al met al herbergt het kabinet-Rutte III een behoorlijk brok lokale ervaring. Of gemeenten daar de komende jaren iets van gaan merken, moet blijken. Misschien komt de steun voor de lokale belangen wel uit onverwachte hoek. De nieuwe minister van Justitie en Veiligheid, Ferdinand Grapperhaus (CDA), haalde dit voorjaar in De Groene Amsterdammer een herinnering op. Toen hij in 2006 kroonlid was van de Sociaal-Economische Raad (SER) was er, zo memoreerde hij, een tendens gaande dat alle overheidsorganisaties weer in de Randstad gevestigd moesten worden. Grapperhaus zag deze ontwikkeling destijds met lede ogen aan. ‘Het is voor mij evident dat de overheid nu moet investeren in economische spreiding zodat het verschil tussen het platteland en de stad kleiner wordt.’

+++++++++++

VNG Magazine Panel: ‘Een dikke plus’
Onder de leden van het VNG Magazine Panel – bestaande uit zo’n tachtig raadsleden, wethouders, burgemeesters en gemeenteambtenaren – peilden we wat zij van het nieuwe kabinet vinden. Specifiek vroegen we onder meer of het een goede zaak is dat de nieuwe minister van BZK, Kajsa Ollongren, wethouder is geweest. Vanzelfsprekend antwoordt iedereen hierop bevestigend. CDA-raadslid Renée Blom uit Nieuwegein geeft aan dat het wel afhangt van het type bestuurder dat Ollongren was als wethouder. ‘Als zij zichzelf als een verbinder ziet die de noodzaak van bestuurlijke vernieuwing op alle niveaus belangrijk vindt, dan zal ze eerder mét ons beslissen dan óver ons.’ Volgens Ollongrens partijgenoot Johnny de Vos, raadslid in Oldambt, zit het met die verbindende kwaliteiten wel goed. ‘Ze kent als oud-topambtenaar en oud-wethouder beide belangen. Ze zal een verbindende rol kunnen spelen, hetgeen ook bij haar reputatie past.’ Vincent Prins, raadslid voor het CDA in Sliedrecht: ‘Ik hoop dat ze niet denkt dat Amsterdam representatief is voor de rest van Nederland. Het zou mooier zijn geweest als de nieuwe minister uit een middelgrote of kleine gemeente kwam.’ Volgens Jan Stoop, D66-raadslid in Tilburg, is het een dikke plus dat ‘Kajsa wethouder is geweest in Amsterdam’.

++++++++++

8 x geen lokale ervaring
Van de acht VVD-bewindslieden is alleen premier Mark Rutte nooit lokaal actief geweest. D66 kent vier bewindspersonen voor wie de lokale overheid onbekend is: Sigrid Kaag, Wouter Koolmees, Menno Snel en Stientje van Veldhoven. CDA’ers Ferdinand Grapperhaus en Wopke Hoekstra hebben ook geen lokale ervaring, net als Carola Schouten (CU).

Een overzicht van de bewindslieden en hun portefeuilles.

Verschenen in VNG Magazine, 3 november 2017