Het roze papiertje verdwijnt. Als het aan het kabinet ligt, krijgt Nederland vanaf oktober volgend jaar een nieuw rijbewijs, een plastic kaartje op creditcardformaat. In Brussel vinden op dit moment onderhandelingen plaats over een uniform Europees rijbewijs dat de 110 modellen die nu in omloop zijn, moet vervangen.

Een automobilist uit Athene mag zich met zijn Griekse rijbewijs op de Nederlandse wegen begeven, maar zodra hij wordt aangehouden wordt het lastig. Probeer zijn rijbewijs maar eens te ontcijferen. Moet de automobilist een bril dragen en mag hij die aanhanger wel achter zijn auto hebben? Een ander probleem is het rijbewijstoerisme. Er zijn mazen in de wet waardoor het voor buitenlanders mogelijk is in Nederland een nieuw rijbewijs te halen als in eigen land de rechter het rijbewijs heeft ingenomen, bijvoorbeeld door een veroordeling van rijden onder invloed. Iedereen die minimaal 185 dagen staat ingeschreven in een Nederlandse gemeente mag in Nederland rijexamen doen. Per jaar zou het aantal Duitse rijbewijstoeristen in ons land zo rond de achthonderd liggen. Alleen al in Amsterdam probeerden in de tweede helft van vorig jaar 93 Duitsers een rijbewijs te halen, blijkt uit onderzoek van de gemeente. Onduidelijk is hoeveel van hen zich schuldig maken aan illegaal rijbewijstoerisme. ‘Maar waarschijnlijk gaat het om een aanzienlijk aantal,’ zegt CDA-Europarlementariër Corien Wortmann. ‘Waarom zou je anders zo’n ingewikkelde manoeuvre uithalen?’
Om dit soort praktijken tegen te gaan, heeft de Europese Commissie vorig jaar besloten dat er een Europees rijbewijs moet komen. Niet alleen vervangt dit document de 110 modellen die nu in omloop zijn, tegelijkertijd komt er een uitwisselingssysteem van rijbewijsgegevens waardoor er internationale controle komt op iemands rijbewijsverleden. Deze maatregelen maken deel uit van de derde Europese rijbewijsrichtlijn waarin naast een uniform rijbewijs ook afspraken over het maximum gewicht van een aanhanger en de minimumleeftijd om een voertuig te besturen zijn opgenomen.
In het najaar van 2004, tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie, sloten de verkeersministers een politiek akkoord over deze richtlijn, die de tweede rijbewijsrichtlijn uit 1991 vervangt en op 1 juli 2008 van kracht moet zijn. Het Europees Parlement voegde daarna nog een aantal eisen toe. Zo wil het parlement dat niet alleen nieuw uitgegeven rijbewijzen elke tien jaar worden vervangen, maar ook alle bestaande documenten. Bovendien eisten de parlementariërs een overgangsperiode van twintig jaar: binnen dit tijdsbestek moeten alle rijbewijshouders in het bezit zijn van een nieuw exemplaar. Vlak voor de zomer lukte het de Europese ministers van Verkeer niet tot overeenstemming te komen en tijdens de laatste Transportraad, begin oktober, stond het onderwerp niet eens op de agenda.
Grootste dwarsligger is Duitsland. Heeft een Duitser eenmaal een rijbewijs, dan is dit zijn hele leven geldig. Dat betekent dat iemand van zestig jaar nog rondloopt – of beter gezegd rondrijdt – met een rijbewijs waarop een foto staat van toen hij achttien was. Ook in Engeland hebben automobilisten een rijbewijs voor het leven, maar de regering-Blair heeft de komst van een Europees rijbewijs juist aangegrepen om hieraan een einde te maken. Jan van Heest, werkzaam bij de permanente vertegenwoordiging in Brussel, verwacht dat het onderwerp tijdens de eerstvolgende Transportraad op 5 december weer op de agenda zal staan. Maar het is nog maar de vraag of Angela Merkel, de kersverse Duitse Bondskanselier haar vingers aan dit onderwerp wil branden. ‘In Duitsland ligt het Europees rijbewijs net zo gevoelig als bij ons de hypotheekrenteaftrek,’ zegt Jeanine Hennis, VVD-Europarlementariër en lid van de vervoerscommissie. ‘Het is daar echt onbespreekbaar dat het levenslange rijbewijs plaats moet maken voor een Europees document dat elke tien jaar vervangen moet worden.’ Daarentegen heeft Wortmann, net als Hennis lid van de vervoerscommissie van het parlement, ‘uit kringen rond de raad’ vernomen dat er enige beweging lijkt te zitten in het standpunt van de Duitsers.

Creditcard
Terwijl Brussel steggelt over de invoering van een Europees rijbewijs, heeft het Nederlandse kabinet besloten per 1 oktober 2006 een nieuw rijbewijs in te voeren. De ontwikkeling van het Nieuwe Rijbewijs Document (NRD), zoals het officieel heet, is in volle gang. De RDW, voorheen Rijksdienst voor het Wegverkeer, heeft van het ministerie van Verkeer en Waterstaat opdracht gekregen een rijbewijs op creditcardformaat te realiseren.
Onlangs is bekend geworden dat de SDU als winnaar van een Europese aanbesteding uit de bus is gekomen: de staatsdrukkerij gaat het nieuwe rijbewijs personaliseren. Hiertoe worden de persoonsgegevens plus de specifieke rijbewijsinformatie zoals de categorie waarvoor het rijbewijs wordt uitgegeven en medische voorwaarden zoals het dragen van een bril, op het kaartje gebrand. Er komt vooralsnog geen microchip op het Nederlandse rijbewijs, de tweede rijbewijsrichtlijn, die nu nog van kracht is, staat dat ook niet toe. ‘Maar,’ zegt Albert de Vries, projectmanager van de operatie, ‘in het contract met SDU is deze mogelijkheid wel opengehouden. Zodra wordt besloten een chip op te nemen, hoeft er niet een hele nieuwe kaart ontworpen te worden.’ In de derde rijbewijsrichtlijn wordt de mogelijkheid voor het opnemen van een microchip aan de lidstaten overgelaten.
De Vries is ervan overtuigd dat het nieuwe rijbewijs 1 oktober 2006 kan worden ingevoerd. Waarschijnlijk behandelt de Tweede Kamer het wetsvoorstel begin volgend jaar. Is het niet vreemd dat de ontwikkeling van het document al in volle gang is, terwijl er nog geen fiat is gegeven door de Kamer? ‘Dat gebeurt vaker hoor,’ verzekert De Vries. ‘We vertrouwen erop dat parlement en senaat akkoord gaan.’

Belgen doen het beter
Maar dat is helemaal nog niet zo zeker. De Tweede Kamer zou best nog eens voor oponthoud kunnen zorgen. In elk geval als het aan VVD’ers Zsolt Szabó en Ruud Luchtenveld ligt. Begin oktober hebben zij vragen gesteld aan minister Pechtold voor Bestuurlijke Vernieuwing en minister Peijs van Verkeer en Waterstaat. Szabó en Luchtenveld herinneren de bewindslieden met deze vragen aan de motie-Szabó van 19 februari 2004 waarin hij de regering verzoekt één uniforme elektronische identiteitskaart te introduceren voor alle overheidsdiensten waarvoor een authenticatiemiddel is vereist. CDA, D66, PvdA en LPF steunden de motie. ‘Volgens mij zit Pechtold te slapen,’ zegt Szabó. ‘Hij moet deze motie gewoon uitvoeren en het nieuwe rijbewijs integreren in de elektronische Nederlandse identiteitskaart die ook eind volgend jaar wordt geïntroduceerd.’ Szabó meldt alvast dat hij zeker niet instemt met het voorstel voor het rijbewijs zoals het onlangs door de regering naar buiten werd gebracht.
De VVD’er kijkt verlekkerd naar België, dat in wat persoonsbewijzen betreft voorop loopt. Sinds vorig jaar is bij onze zuiderburen de elektronische identiteitskaart (eID) in omloop. Hiermee kunnen Belgen niet alleen hun identiteit bewijzen en de grens oversteken, maar in de nabije toekomst ook een boek lenen bij de bibliotheek, een bankrekening openen via internet en er zijn plannen om het rijbewijs in deze kaart te integreren. Mathieu Grosch, Belgisch Europarlementariër voor de christendemocraten en rapporteur van dit dossier, verwacht dat over een jaar of tien alle lidstaten zijn overgegaan op het integreren van identiteitskaart en rijbewijs. ‘Maar dat is nu voor veel lidstaten nog een stap te ver,’ aldus Grosch.
Dat vindt ook verkeerswoordvoerder Wijnand Duyvendak van GroenLinks: ‘Wij hebben de motie-Szabó destijds niet gesteund omdat we het teveel bühnepolitiek vonden. Dit is typisch een voorbeeld van iets roepen, zonder dat je het kunt waarmaken.’ Of GroenLinks het wetsvoorstel voor het nieuwe Nederlandse rijbewijs steunt, weet Duyvendak nog niet. ‘Ik heb er vooralsnog niet goed over nagedacht. Intuïtief zeg ik dat het een goed idee is, maar ik weet niet welke haken en ogen er aan het voorstel zitten.’ Boris van der Ham van D66 steunt het idee voor een rijbewijs op creditcardformaat. ‘Hoe handiger, hoe beter,’ vindt hij. Hij heeft vorig jaar zijn handtekening onder de motie-Szabó gezet omdat ‘je niet met al die pasjes in je portemonnee moet kunnen kwartetten’. Er zijn, zegt het D66-Kamerlid, ongetwijfeld redenen voor Peijs en Pechtold om het rijbewijs niet met de identiteitskaart te integreren. ‘Maar ze weten natuurlijk heel goed dat de motie moet worden uitgevoerd.’
CDA-Kamerlid Marleen de Pater zal het wetsvoorstel voor het nieuwe rijbewijs ‘absoluut steunen’. Of de christendemocraten meegaan met Szabó en Luchtenveld, kan De Pater, ondanks dat haar partijgenoot Eddy van Hijum destijds de motie gesteund heeft, nog niet zeggen. ‘Dat hangt af van de mogelijkheden van de kaart die zij voor ogen hebben.’ De PvdA laat weten dat er met spanning wordt uitgekeken naar de beantwoording van de vragen door de ministers. Als de elektronische Nederlandse identiteitskaart (eNIK) op de streefdatum van 1 januari 2007 ook daadwerkelijk wordt ingevoerd, dan vinden de sociaal-democraten het niet meer dan logisch dat op deze kaart een rijbewijsmodaliteit wordt opgenomen.

Dubbele kosten
Partijgenoot van Szabó en Luchtenveld in Brussel, Jeanine Hennis, begrijpt de achterliggende gedachte van het idee van beide heren wel, maar vraagt zich af of daarmee de doelstellingen van een Europees rijbewijs worden gehaald. ‘We willen in Europa een uniform rijbewijs om fraude te beperken en criminaliteit te bestrijden,’ aldus Hennis. ‘Dat los je niet op met het integreren van het rijbewijs in de identiteitskaart, tenzij je natuurlijk in de hele Europese Unie dezelfde kaart hebt, maar dat zie ik nog niet snel gebeuren.’
Szabó meent juist dat het Europese rijbewijs overbodig wordt als er aan de identiteitskaart een rijbewijsfunctie kan worden toegevoegd. ‘De maatregelen die Brussel oplegt zijn bureaucratisch en qua oplossing prehistorisch,’ schrijft hij op de VVD-website. De medewerkers van Hennis hebben dit bericht van de website geplukt waarna de Europarlementariër haar Haagse collega’s om opheldering heeft gevraagd. Een antwoord heeft ze nog niet gekregen.
Hennis maakt zich vooral kwaad over de kop die boven dit bericht op de website staat: ‘Brussel remt innovatie Nederlandse overheid’. ‘Dat gaat wel ver vind ik. Ze moeten niet zomaar blaffen naar iets uit Brussel.’ De ministeries van VenW en BZK verwachten de vragen van de VVD’ers nog deze maand of anders in november te beantwoorden. Tot die tijd willen zij er nog niet inhoudelijk op reageren.
Of het handig is dat Nederland met de invoering van een nieuw rijbewijs op Europa vooruit loopt, daarover zijn de meningen verdeeld. Europarlementariër Hennis vindt het niet zo slim, omdat ze bang is dat ‘het straks alleen maar dubbele kosten oplevert’. ‘Ik heb nog geen layout gezien,’ zegt Hennis. ‘Het Nederlandse rijbewijs moet daar dus straks weer aan worden aangepast.’
Volgens het ministerie van VenW loopt het zo’n vaart niet. ‘In globale zin liggen de kenmerken vast en Nederland houdt zich daaraan,’ laat een woordvoerder weten. ‘Dat Nederland zo’n haast maakt met een nieuw document komt door de identificatieplicht die sinds begin dit jaar van kracht is. Het rijbewijs wordt vaak gebruikt als identificatiemiddel waardoor er hogere eisen aan worden gesteld.

Verschenen in PM, 27 oktober 2005