‘Topambtenaren zijn managers zonder inhoud,’ kopte NRC Handelsblad onlangs. Een paar dagen nadien ging een voormalig DG van Vrom daar in dezelfde krant nog eens overheen in een opiniestuk met als titel ‘Ambtelijke top weet haast niets.’ PM vroeg een aantal SG’s om een reactie.

‘Als je dat artikel mag geloven, ben ik een leeghoofd,’ grapt SG Roel Bekker, verantwoordelijk voor de vernieuwing van de rijksdienst, terwijl hij aan zijn drankje nipt op de Prinsjesdagborrel in Nieuwspoort. Even verderop staat Chris Buijink, secretaris-generaal van Economische Zaken, die op het jaarlijkse feestje van werkgeversclub VNO-NCW natuurlijk niet mag ontbreken. Ook hij is not amused over het artikel waarin hij en zijn collega’s een tekort aan inhoudelijke kennis wordt verweten. ‘Die constatering is absoluut niet terecht,’vindt Buijink. Persoonlijk voelt hij zich al helemaal niet aangesproken. ‘Ik werk al 28 jaar op EZ!’
De aanleiding voor het artikel in NRC zijn de gestegen kosten voor het inhuren van extern advies, vorig jaar zo’n 1,2 miljard euro. Waarom doen politici en rijksambtenaren zo vaak een beroep op externen, is de vraag waarop een antwoord wordt gezocht. Volgens hoogleraar bestuurskunde Jouke de Vries komt dat doordat topambtenaren tegenwoordig vooral behept zijn met managementkwaliteiten en inhoudelijke kennis ontberen. De oorzaak, aldus De Vries, is het roulatiesysteem dat met de komst van de Algemene Bestuursdienst in 1995 zijn intrede deed in de top van de rijksdienst. SG’s en DG’s wisselen eens in de maximaal zeven jaar van ministerie wat interdepartementale samenwerking ten goede zou moeten komen. Dat het rouleren van de top meer externe inhuur tot gevolg heeft, is niet waar, zegt Bekker. ‘Dat zou alleen opgaan als er topambtenaren worden ingehuurd, en dat is natuurlijk niet zo. Het gaat vooral om uitzendkrachten en ict’ers.’
Een topambtenaar die veelvuldig tussen departementen heeft gehopt is Geert van Maanen, thans de hoogste baas van het ministerie van Volksgezondheid, en eerder SG op Financiën en Verkeer en Waterstaat. Hij is ‘niet zo gelukkig’ met de artikelen in NRC. ‘Het stelt de ambtenarij ten onrechte in een bepaald daglicht dat niet in overeenstemming is met de werkelijkheid.’ Het roulatiesysteem juicht hij juist toe. ‘Vroeger kon iedereen zijn gang gaan. Alle benoemingen vonden binnen het departement plaats. Daarmee draag je ongewild bij aan verkokering.’ Van Maanen benadrukt dat de verplichte mobiliteit alleen voor de echte top geldt, de zogeheten Topmanagementgroep (TMG) waar SG’s en DG’s deel van uitmaken. Er wordt wel degelijk naar de inhoudelijke kennis en ervaring van topambtenaren gekeken, meent hij. ‘Ik ben econoom en geen jurist, dus het zou niet optimaal zijn om mij SG van Justitie te maken.’ Na Financiën – waar Van Maanen als econoom prima op zijn plek was – is hij een paar jaar de baas geweest op Verkeer en Waterstaat. Op VWS sluit zijn achtergrond – hij komt uit een gezin met artsen en is afgestudeerd in de economie van de gezondheid – inhoudelijk gezien weer goed aan. ‘Topmanagers in de rijksdienst moeten hele complexe processen aansturen, dat kan gewoonweg niet als je weinig kennis van zaken hebt,’ aldus Van Maanen. ‘Een manager zonder inhoud is fictie.’
Dat het roulatiesysteem van de Algemene Bestuursdienst tot gevolg heeft dat er in de top van de rijksdienst alleen maar generalisten rondlopen, ontkent Van Maanen dan ook. ‘Als je te snel van departement zou wisselen, na twee of drie jaar, dan kun je vraagtekens zetten bij de toegevoegde waarde,’ zegt hij. ‘Maar als je een jaar of zes op een functie hebt gezeten heb je echt wel laten zien dat je het snapt.’ Bekker is het met hem eens. ‘Er wordt gesuggereerd dat wij om de week van baan wisselen,’ zegt hij. ‘Ik ben zelf 9,5 jaar SG van VWS geweest, dat is lang zat.’ Buijink voegt toe: ‘In organisaties werken altijd generalisten én specialisten, dat was zo, dat is zo en dat zal altijd zo blijven.’

Verschenen in PM, 26 september 2008