Begin december behandelt de Tweede Kamer de begroting van Verkeer en Waterstaat. Voor de ervaren Wim Kuijken – hij is al bijna veertien jaar SG – is dat niet nieuw meer. Hoewel het nu wel om veel meer geld gaat dan in zijn vorige functie bij Algemene Zaken.

Bram Peper noemde hem eens een ‘ambtenaar by birth’, maar daar herkent Wim Kuijken (55) zich ‘totaal niet’ in. ‘Ik kom niet uit een ambtelijk milieu, ben de enige uit het gezin die bij de overheid werkt. Ik voel me eerder een anti-bureaucraat, ben mijn hele ambtelijke loopbaan al bezig met het tegengaan van onnodige bureaucratie, zaken simpeler maken en terugbrengen naar reële proporties. Maar ik begrijp wat hij bedoelt. Het vak van ambtenaar heb ik in de loop der jaren wel leren beheersen. Ik weet wat er van me gevraagd wordt.’
Dat mag ook wel. Kuijken is al bijna veertien jaar SG. Eerst op Binnenlandse Zaken, waarna hij door (partijgenoot) Wim Kok werd gevraagd SG op Algemene Zaken te worden. Kok ging, Balkenende kwam, Kuijken bleef. ‘Ik kende Balkenende al uit mijn studietijd aan de Vrije Universiteit,’ zegt Kuijken. ‘Dat was wel handig.’ Vorig jaar stapte hij over naar Verkeer en Waterstaat, niet zo’n rare stap voor een vervoerseconoom, maar toch. De SG van Algemene Zaken is de invloedrijkste persoon in ambtelijk Den Haag, mist hij dat niet? ‘Ach, daar wordt altijd heel schimmig en spannend over gedaan. Als SG van AZ heb je inderdaad direct toegang tot het Torentje van de minister-president. Maar als voorzitter van het SG-Overleg heb ik toegang tot veel bewindslieden. Bovendien wordt je invloed bepaald door de kwaliteit van het advies, niet zozeer door je positie.’
Kuijken heeft – voordat hij SG op Binnenlandse Zaken werd – ruim vier jaar bij de gemeente Den Haag gewerkt, als gemeentesecretaris. Dat heeft hem naar eigen zeggen ‘heel veel opgeleverd’. Kuijken: ‘Bij het gemeentelijke werk zit je zo dicht op de burgers. Je voelt de dagelijkse hitte van de Schilderwijk, van de stad in zijn geheel. Het is goed dat ervaren te hebben. Het helpt enorm bij het beter begrijpen waar je als overheid mee bezig bent.’

Ontbreekt dat gevoelen bij het rijk?
‘Er zijn genoeg manieren om als rijksambtenaar met de burger in aanraking te komen. Een beetje SG zoekt die praktijk wel op. Maar als je 4,5 jaar ook echt leiding hebt gegeven op gemeentelijk niveau, dan heb je een andere dimensie ervaren.’

VenW is een veel praktischer departement dan Algemene Zaken. Veel groter ook.
‘Dat klopt. Algemene Zaken is vanwege zijn omvang vrij gemakkelijk te managen, maar een stuk ingewikkelder op het terrein van politiek-bestuurlijke advisering. Ik heb altijd al leiding willen geven aan VenW, ik houd van dit departement. Het beleidsterrein is heel fysiek, heel concreet, echt Nederlands.’

In de begroting voor volgend jaar is 200 miljoen euro uitgetrokken om de files te bestrijden. Is dat geen druppel op de gloeiende plaat?
‘Toen minister Eurlings vanuit het Europees Parlement naar Nederland kwam, zag hij dat het land vast zat. Hij heeft de filebestrijding tot een van zijn speerpunten gemaakt. Zo heeft hij een Spoedwet ingediend zodat meer tempo gemaakt kan worden met het verbreden van wegen. Daarnaast proberen we de wegen beter te benutten met signalen boven de weg en gaan we beprijzing invoeren.’

Dit zijn bijna allemaal maatregelen die niet van de ene op de andere dag gerealiseerd zijn. Pas in 2016 zal de beprijzing een feit zijn. Dat duurt toch veel te lang?
‘Dit ministerie werkt op de lange termijn. Beslissingen van nu leveren pas over zeven, acht jaar iets op.’

Dat is voor burgers lastig te begrijpen.
‘Ja dat is zo. We moeten het ook goed uitleggen.’

Het kabinet wil 5 procent meer treinreizigers per jaar. Daar is 4,5 miljard euro voor beschikbaar. Kan de NS die groei wel aan?
‘Zowel de NS als ProRail onderschrijft deze doelstelling. Het departement neemt steeds meer een regierol in waarbij we samen optrekken met onze partners. Los daarvan: 4,5 miljard is ongelooflijk veel geld, we investeren een fors bedrag in het spoor.’

Maar ook hier geldt: al die nieuwe sporen zijn niet morgen aangelegd.
‘Absoluut, dat is het lot van dit ministerie.’

Lastig, lijkt me.
‘Maar het is ook leuk! Laten we wel wezen, je werkt echt aan de toekomst, de inrichting van dit land. Het is niet zo gek dat het even duurt, je hebt te maken met veel verschillende belangen. Maar we mogen er niet teveel tijd voor nemen, nu duurt het soms te lang. Een minister opent spoorlijnen van twee ministers eerder.’

Iets anders, ligt VenW op schema waar het de taakstelling betreft?
‘Ja, maar in de beginjaren is dat nog relatief eenvoudig. Bij de beleidskern moet er uiteindelijk 20 procent fte’s af. Dat is heftig, want we moeten het rapport van de commissie-Veerman [Deltacommissie, CC] nog uitvoeren en de beprijzing moet worden ingevoerd. Dat wordt niet eenvoudig. Maar we zullen het halen, vooral door een andere manier van werken. We maken het departement een stuk flexibeler en gaan horizontaler werken. Iedere medewerker die hier op de Plesmanweg werkt, is onder mij geplaatst en niet meer onder een directeur-generaal of directeur. Elke vier tot zes jaar kunnen ambtenaren zich melden voor een andere functie. Het wordt dan makkelijker bij een ander DG of organisatieonderdeel aan de slag te gaan.’

U bent voorzitter van het SG-Overleg (SGO). Is de invloed van dit gremium de laatste jaren toegenomen?
‘Ehm… dat kun je niet langs de meetlat leggen. We worden wel steeds serieuzer genomen, kijk maar naar ons voorstel voor een kleinere overheid. Wat nieuw is, is de collegiale sfeer in het SGO. Tien jaar geleden heerste er veel meer non-interventiegedrag in de ambtelijke top.’

Heeft u als PvdA-lid eigenlijk nooit politieke aspiraties gehad?
‘Nee, ik ben geen politicus. Laat mij maar organisaties leiden en adviseren hoe politieke bestuurders het beste kunnen opereren.’

Heeft Wouter Bos leiderschap getoond in de kwestie-Vogelaar?‘Daar laat ik me niet over uit natuurlijk.’

U was niet geïnformeerd als voorzitter van het SGO?
‘Nee, zo werkt dat niet. Ik zag het donderdagavond op televisie. Dit zijn politieke momenten en zo hoort het ook. De taak van de SG, in dit geval die van Vrom, is om de vertrekkend minister te begeleiden en de nieuwe bewindspersoon te ontvangen en in te werken. Je moet er als SG voor zorgen dat alles doorloopt. Wij zijn de continue factor.’

Verschenen in PM, 21 november 2008