Is bestuurlijk Nederland verslaafd aan commissies, of moeten we spreken van een zegening? Een discussiepanel bijeengebracht ter ere van de nieuwe Haagse vestiging van Berenschot was opmerkelijk eensgezind. ‘Commissies helpen het denkproces verder.’

Ter ere van de feestelijke opening van het nieuwe onderkomen aan de Hoge Nieuwstraat, vlakbij het Binnenhof, deponeerde Berenschot de stelling ‘Nederland heeft meer commissies nodig!’ Voor een adviesbureau geen slechte ontwikkeling, deze sector vaart daar immers wel bij. Zo heeft Berenschot de commissie-Elverding (over de versnelling van besluitvorming rond infrastructuur) van communicatief-strategisch advies voorzien, net als de commissie-Nijpels over de Westerschelde, om er maar een paar te noemen.
Voorafgaand aan de discussie gaf Martin Schulz, die volgend jaar op het thema promoveert, de aftrap. Hij constateert een ‘praktijk van paradoxen’. Zo liet minister Ter Horst zich deze zomer nog ontvallen van alle commissies af te willen en zei Alexander Pechtold in 2005, toen hij minister voor Bestuurlijke Vernieuwing was, gek te worden van alle adviescommissies. ‘Tegelijkertijd stellen bewindspersonen om de haverklap een commissie in,’ aldus Schulz. Hij kan het weten, want hij heeft voor zijn onderzoek de commissies die de afgelopen tien jaar door de rijksoverheid zijn ingesteld geanalyseerd. In tien jaar tijd waren dat er 350: om de week werd er een nieuwe commissie in het leven geroepen.
Zijn we verslaafd of is dit juist de zoete vrucht van het poldermodel? Eigenlijk is dat niet de juiste vraag, zegt Schulz. ‘Het gaat er meer om of het systeem geëquipeerd is om met commissies om te gaan.’ Het debat wordt volgens de onderzoeker nog te veel op basis van vooroordelen gevoerd en te weinig aan de hand van feiten.
Topscoorder
Onder leiding van consultants Erik van Venetië en Robert Wester gaan vier heren met elkaar in discussie over het fenomeen commissies. Wim Derksen, voormalig directeur van het Ruimtelijk Planbureau en tegenwoordig als chief scientist verbonden aan het ministerie van Vrom, vindt het altijd leuk door een DG te worden gebeld met de vraag of hij zitting wil nemen in een commissie. Hij heeft dat inmiddels zo’n tien keer gedaan. ‘Nog leuker is het als de SG vervolgens contact opneemt om te zeggen dat hij blij is dat ik mee doe, maar dat er niet zoveel moet uitkomen,’ zegt Derksen. ‘Is dat erg? Nee, natuurlijk niet. Elke commissie heeft een functie.’
Het ministerie van OCW is topscoorder als het gaat om het instellen van commissies en SG Koos van der Steenhoven speelt een grote rol als samensteller. Hij krijgt weleens een rapport op zijn bureau waarvan hij denkt: wat moet ik ermee? Van der Steenhoven: ‘En toch heeft het dan zin gehad. Het instellen van een commissie helpt het denkproces verder en maakt besluitvorming rondom het thema inzichtelijk.’ Hoogleraar Mark van Twist zit al een paar jaar in de commissie Experimenten Open Bestel Hoger Onderwijs, ingesteld door Mark Rutte toen deze staatssecretaris van Onderwijs was. ‘Niemand zit op dat rapport te wachten,’ zegt Van Twist. ‘Ik weet nu al dat het in een la verdwijnt.’ Van der Steenhoven reageert: ‘Deze commissie heeft een politiek issue bij de hand van hoge orde, het is een reusachtig vraagstuk.’ Dat bleek begin deze maand overigens maar weer bij de opening van het academisch jaar. Minister Plasterk van OCW wil eens goed naar de tweedeling in het hoger onderwijs kijken. Daartoe stelt hij, jawel, een nieuwe commissie in. Van der Steenhoven heeft voordat hij naar Berenschot kwam, overleg gehad met de minister over de samenstelling van deze commissie. Hij vindt de aanpak van Plasterk slim. ‘Op deze manier depolitiseert hij het onderwerp, hij zoekt deskundigheid en neemt daarmee afstand van snelle politieke besluitvorming,’ aldus de SG. ‘Hij kan dit ook bij de Onderwijsraad neerleggen, maar die is veel minder flexibel en bovendien voorspelbaar in haar advisering.’
Wim Deetman, voormalig minister van Onderwijs en oud-burgemeester van Den Haag, knikt. ‘Soms kun je politiek gehakketak beëindigen door het instellen van een commissie. De discussie krijgt dan weer focus, waardoor beleid ontwikkeld kan worden of een beslissing geforceerd.’
Het mag duidelijk zijn: de vier heren zijn het met elkaar eens en echt sprake van een discussie is er niet. Daar is het Berenschot natuurlijk ook niet om te doen. Het openen van een nieuwe vestiging in de binnenstad van Den Haag heeft slechts één doel: de nabijheid van de klant opzoeken. Laat die commissies maar komen.

Verschenen in PM, 11 september 2009