In het jaar dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten haar honderdjarig bestaan viert, is directievoorzitter Ralph Pans tien jaar in functie. Precies op het moment dat het kabinet het Lenteakkoord wereldkundig maakt, spreken wij Pans. Over de veranderende rol van zijn club, het aanstaande jubileum en natuurlijk over het akkoord dat de vijf partijen hebben gesloten om Nederland financieel gezien uit het slop te halen.

‘Vroeger had je gemeentelijke slachthuizen, zwembaden en woningbedrijven. Er was eigenlijk geen terrein waar de gemeente niet actief was,’ begint Pans. ‘In de loop der jaren zijn heel wat taken afgestoten naar de markt. Tegelijkertijd nam de rijksoverheid veel initiatieven van gemeenten over. Tegenwoordig zitten we in een andere fase. In Den Haag zijn ze erachter dat een en ander te ver van de burger is komen af te staan, waardoor het veel te duur is geworden. Vandaar de decentralisatieslag die is ingezet. Dat moet kosten besparen en meer maatwerk mogelijk maken.’

Is daarmee de rol van de VNG als belangenvereniging ook veranderd?
‘Toen de VNG in 1912 werd opgericht, bestond het gevoel dat de rijksoverheid van alles voor gemeenten besloot, zonder dat ze daarbij betrokken werden. Gemeenten kregen allerlei wetgeving over zich heen, maar konden hun stem niet laten horen. Dat was een van de redenen om een belangenvereniging op te richten. Inmiddels is de situatie zo, dat de VNG bij alle wetgeving die voor gemeenten van belang is in een vroeg stadium wordt betrokken. Het is voor een minister niet makkelijk beleidsarrangementen tot stand te brengen zonder rekening te houden met het standpunt van gemeenten. Die positie hebben we inmiddels verworven. Dat gaat zelfs zo ver dat we weleens het verwijt krijgen bij het Rijk op schoot te zitten.’

Toch schrijft u in uw column in VNG Magazine dat het Rijk ‘beheersen moet inruilen voor vertrouwen’, waar het de relatie tussen de rijksoverheid en gemeenten betreft. Dat strookt dan toch niet met de opmerking dat er in Den Haag steeds meer rekening met de VNG wordt gehouden?
‘We worden wel gehoord, maar dat wil nog niet zeggen dat er voldoende rekening met onze standpunten wordt gehouden. Op en rond het Binnenhof denkt men het functioneren van gemeenten in knellende wetgeving te kunnen inkaderen. Als gevolg van de crisis heeft de rijksoverheid de neiging in een beheerskramp te schieten richting het lokale niveau.’

Kunt u een concreet voorbeeld noemen? 
‘Kijk maar eens naar de manier waarop Den Haag probeert de lokale lasten te beheersen. We hadden laatst een dispuut over het feit dat de macronormering voor de onroerendezaakbelasting met 60 cent per huishouding is overschreden. Als je ziet wat er met het Lenteakkoord allemaal voor lastenverzwaringen over ons worden uitgestort, dan vraag je je af waarom ze zich zo druk maken over deze minuscule overschrijding. Er mag best wat meer vertrouwen zijn in het feit dat gemeenteraden het vervelend vinden om de lasten te verzwaren. Die verhoging van de OZB, hoe minimaal ook, gaat echt niet over één nacht ijs, dat is een hele lastige discussie in gemeenteland. Terwijl besluiten over landelijke lastenverzwaring kennelijk veel gemakkelijker genomen worden.’

Het Lenteakkoord is net door minister De Jager naar de Tweede Kamer gestuurd. Daar staan nogal wat maatregelen in die de gemeenten treffen. Het verplicht schatkistbankieren bijvoorbeeld.
‘Dit lijkt een nieuw idee, maar sinds Gerrit Zalm minister van Financiën was, is het het Rijk een doorn in het oog dat het geen zeggenschap heeft over wat gemeenten met het geld doen dat ze tijdelijk overhebben. Ze hebben nu de crisis gebruikt om dit voorstel erdoor te drukken. Feit is dat het gemeenten geld gaat kosten, nog los van de vraag of ze zeggenschap over het geld blijven houden. Dat is wederom een blijk van wantrouwen.’

Om de overheidsfinanciën op orde te brengen, moet iedereen zijn steentje bijdragen. Gemeenten dus ook, dat is toch niet zo vreemd?
‘Dat het gemeenten geld gaat kosten, dat begrijp ik, maar er staan wel veel voornemens in die domweg onbehoorlijk zijn. De Wet werken naar vermogen gaat niet meer door. Dat is een financiële strop. Ook wordt er 400 miljoen ingepikt die bedoeld was voor de herstructurering van de sociale werkplaatsen. Kennelijk is dat ineens niet meer nodig. Gemeenten hebben zich het schompes gewerkt om zich hierop voor te bereiden. Dit kan bestuurlijk echt niet! Hetzelfde is het geval met het met terugwerkende kracht afschaffen van de huishoudtoets. Dat is op een achternamiddag besloten, terwijl gemeenten hier al keihard mee bezig zijn. De kosten die dit met zich meebrengt, komen nota bene voor rekening van de gemeenten. Dat kan gewoonweg niet. Het is in strijd met de Financiële verhoudingswet.’

Daar zijn gemeenten dan mooi klaar mee.
‘Het is natuurlijk nog maar de vraag wat er van deze voorstellen terecht gaat komen.’

Maar de vijf partijen hebben toch een meerderheid in het parlement?
‘Het akkoord is vandaag gepresenteerd als een kabinetsbesluit, dus de Tweede Kamer zal zich de komende tijd nog buigen over de afzonderlijke voorstellen. Dat gaat nog boeiende debatten opleveren. Ik mag toch aannemen dat die vijf partijen, als ze alle argumenten horen, op een aantal punten besluiten dat ze fout zitten. Bovendien is het akkoord slechts houdbaar totdat er een nieuwe politieke werkelijkheid is, op 12 september dus.’

Komende week viert u het honderdjarig bestaan van de VNG met een jubileumcongres. Daar is nogal wat om te doen geweest. Een veel te duur feestje in deze tijden van crisis, zo concludeerde menigeen.
‘Ach onzin. De deelnemerskosten van het congres zijn al jaren hetzelfde. Dat gemeenten zich nu beraden met hoeveel bestuurders ze komen of dat ze slechts aan een deel van het programma meedoen vanwege de kosten, vind ik terecht. Dat bepaalt ieder voor zich. Vergeet niet dat we het honderdjarig bestaan van de VNG alleen maar tijdens dit congres vieren. Daarbuiten organiseren we geen bijeenkomsten. Terwijl het niet niks is, honderd jaar.’

Verschenen in SC, 1 juni 2012