Onder de brede noemer ‘openbaar bestuur’ valt een groot aantal uiteenlopende onderwerpen. Welke ideeën hebben de politieke partijen voor de bestuurlijke inrichting van Nederland, het politieke systeem en de monarchie?

Laten we beginnen met de organisatie van het bestuur. De christelijke partijen zijn niet voornemens het stelsel op de schop te nemen. ‘De bestuurlijke inrichting van Nederland blijft in stand,’ aldus de ChristenUnie. De SGP schrijft in het verkiezingsprogramma dat de drie bestuurslagen ‘in de loop van de jaren hun bestaansrecht bewezen hebben’. De SGP vervolgt: ‘Daarnaast zijn er de waterschappen, met hun eigen taken en kennis. Het huis van Thorbecke voldoet best. Natuurlijk is het goed onnodige aanbouwsels te verwijderen, maar het is onzin veel tijd en energie te steken in een dure en onnodige “verbouwing”.’ Het CDA is van mening dat ‘grootscheepse, van boven opgelegde structuurwijzigingen in het binnenlands bestuur tot mislukken gedoemd zijn’. Om de bestuurlijke drukte terug te dringen, kiest het CDA voor ‘een geleidelijke, breed gedragen en meer natuurlijke aanpak’.

Wat dat precies inhoudt, is na lezing van het verkiezingsprogramma onduidelijk.
GroenLinks vindt dat de organisatie van het binnenlands bestuur ‘niet meer efficiënt is’. De partij van Jolande Sap pleit voor een staatscommissie die verschillende opties voor herinrichting onderzoekt, waaronder de optie van een tweebestuurslagenmodel. Andere partijen doen wel al concrete voorstellen om het bestuurlijk wat minder druk te maken. Zo willen de VVD en de SP de deelgemeenten en de stadsregio’s opheffen, D66 de provincies (die moeten ‘landsdelen’ worden) en de waterschappen. Wat de SP betreft kunnen de waterschappen bij de provincies worden ondergebracht.

Ook met de zelfstandige bestuursorganen is een aantal partijen een en ander van plan. GroenLinks wil het aantal zbo’s terugbrengen, terwijl het CDA ze kritisch wil doorlichten: ‘Hun meerwaarde moet worden aangetoond.’ D66 wil dat de Tweede Kamer instemmingsrecht krijgt bij de benoeming van zbo-bestuurders. ‘Ook moeten zij door de Kamer ter verantwoording te roepen zijn,’ aldus D66. De VVD pleit voor het aanbrengen van een heldere scheidslijn tussen de publieke en de private sector. Bij zbo’s bestaat volgens de liberalen ‘te vaak onduidelijkheid of een organisatie onder publieke verantwoordelijkheid valt of niet’.

Minder politici
Tijdens de laatste ministerraad voor de zomer stond het wetsvoorstel om het aantal leden van de Eerste en Tweede Kamer te halveren op de agenda van de ministerraad. Het kabinet-Rutte besloot deze wet bij het parlement in te dienen, terwijl het CDA daar helemaal geen voorstander van is, zo blijkt ook uit het verkiezingsprogramma waarin klip en klaar staat dat de partij het huidige aantal parlementariërs wil handhaven. Naast de VVD is ook de PVV voorstander van een kleinere Tweede en Eerste Kamer, sterker nog: de senaat kan wat de PVV betreft wel worden afgeschaft. ‘Zo’n Eerste Kamer is natuurlijk hartstikke pittoresk, maar niemand weet anno 2012 nog waarom deze nationale slaapkamer bestaat,’ aldus de PVV. Ook D66 is voor het opheffen van de Eerste Kamer. GroenLinks wil dat de eerder genoemde staatscommissie ook onderzoekt hoe de democratische legitimiteit van de senaat versterkt kan worden.

Monarchie 
Een aantal partijen pleit, haast traditiegetrouw, voor het beperken van de macht van het staatshoofd. GroenLinks, D66, SP en PVV willen dat de Koningin geen deel meer uitmaakt van de regering. ‘De kerntaak van het staatshoofd is het vervullen van een verbindende rol in de samenleving,’ aldus D66. SP: ‘Het staatshoofd richt zich in de toekomst op belangrijke ceremoniële taken, de ministers doen het politieke regeringswerk.’ De PvdA is ook van mening dat de rol van het staatshoofd moet worden herzien, maar de Koningin moet wel deel uit blijven maken van de regering, vinden de sociaaldemocraten, ‘zodat de ministeriële verantwoordelijkheid blijft bestaan’. GroenLinks is de enige partij die zich expliciet uitspreekt voor een republiek, wat Nederland ‘op termijn’ moet worden.

Het CDA daarentegen is ‘trots op ons Koningshuis’. De huidige staatsrechtelijke verhoudingen kunnen wat de christendemocraten betreft worden gehandhaafd. Gek genoeg rept de altijd koningsgezinde VVD in het verkiezingsprogramma met geen woord over de positie van het staatshoofd. Lijsttrekker Rutte zei onlangs dat hij vreest voor een lange formatie, wat het gevolg is van het recente besluit van de Tweede Kamer om het staatshoofd geen rol meer te geven bij de kabinetsformatie. De Kamer besloot eerder dit jaar dat ze na de verkiezingen zelf een informateur aanwijst, die ze ook een opdracht meegeeft. Voorheen deed de Koningin dat. Volgens Rutte is dat proces ‘maximaal transparant’, zo tekende het AD op. ‘De Koningin ontvangt alle fractievoorzitters, die vertellen wat zij willen en zij volgt de meerderheid. Nu komt de nieuwe Kamer pas negen dagen na de verkiezingen bijeen. Voor die tijd krijg je een periode waarin iedereen elkaar belt en dingen belooft. Dat kon vroeger niet, omdat de Koningin al meteen na de verkiezingen iedereen ontving.’

Verschenen in SC, 6 september 2012