Een derde van de ambtenaren stemt bij de aankomende verkiezingen voor de Tweede Kamer anders dan in 2010. Dat blijkt uit een enquête van PM en re.Public onder bijna 1.500 ambtenaren. D66 is onder het ambtelijk electoraat veruit het populairst, gevolgd door de VVD. Geert Wilders heeft maar weinig aanhangers in de ambtenarij.

Niet alleen landelijk gezien gaat het de SP voor de wind. De partij van Emile Roemer mag op een groter aandeel stemmen van ambtenaren rekenen dan twee jaar geleden. 14 procent van de ambtenaren die aan het verkiezingsonderzoek van PM en re.Public meededen, gaat zijn stem op 12 september op de SP uitbrengen. In 2010 schommelde dat percentage rond de 9 procent. De SP spint vooral garen bij het feit dat het geen deel uitmaakte van de vijf partijencoalitie die het Lenteakkoord sloot (VVD, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie). Een ambtenaar van de gemeente Rotterdam stemde in 2010 nog op GroenLinks, maar wijkt nu uit naar de SP. ‘Ik ben het niet eens met de deelname aan de Kunduzmissie en ook niet met het Lenteakkoord,’ licht ze toe. Een andere ambtenaar houdt niet van partijen die hun beloften niet nakomen. Het CDA was altijd zijn partij, maar hij kiest nu voor de SP. ‘Het is de eerste keer dat ik op een andere partij stem, en ik zal niet meer terugkeren naar die Kunduzkliek.’

Alexander Pechtold heeft niet zoveel last van het feit dat hij zijn handtekening onder het Lenteakkoord heeft gezet. D66 kan op meer stemmen vanuit het ambtelijk electoraat rekenen dan twee jaar geleden. Sterker nog, 19 procent geeft aan op de partij van Pechtold te stemmen en daarmee zijn de sociaalliberalen veruit het populairst. ‘Ik heb geen vertrouwen meer in het CDA,’ zegt een ambtenaar van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) wiens stem dit keer naar D66 gaat. ‘Na het vertrek van Bos en Cohen heb ik minder vertrouwen in de koers van de partij,’ verklaart een andere ambtenaar die vorige keer PvdA stemde en in het stemhokje nu het vakje bij D66 rood kleurt.

Joep Heldoorn, werkzaam bij de Dienst Werk en Inkomen in Amsterdam, switcht deze verkiezingen van GroenLinks naar D66. Vooral het Europastandpunt van de sociaalliberalen trekt hem over de streep. ‘D66 is in mijn optiek de enige partij die ondubbelzinnig voor méér Europa kiest,’ verklaart hij. Het is niet de eerste keer dat Heldoorn op een andere partij stemt. ‘Ik heb in het verleden vanuit strategisch oogpunt ook wel PvdA gestemd.’ We hoeven niet te verwachten dat hij ooit voor de VVD zal kiezen. ‘Een ding is zeker, ook al word ik met het klimmen der jaren rechtser, rechtser dan D66 zal het niet worden,’ verzekert Heldoorn.

Strategisch
PvdA, GroenLinks, CDA en zelfs de VVD zien het aandeel ambtenaren onder hun kiezers afnemen. De PvdA maakt de grootste terugval. Twee jaar geleden bracht Peter van den Berg, beleidsadviseur Milieu in de gemeente Nederbetuwe, een strategische stem uit op de sociaaldemocraten. ‘Dat heeft helaas niet gebracht wat ik verwachtte,’ licht hij toe. Dit keer gaat zijn stem naar de partij van Emile Roemer. Maar er zijn ook ambtenaren die de SP juist verruilen voor een andere partij. Zo heeft een medewerker van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid meer vertrouwen in de bestuurlijke capaciteiten van de PvdA. ‘Het realistische gehalte van de sociaaldemocraten is wat hoger dan dat van de SP,’ aldus de SZW’er, die al eerder van partij is gewisseld. ‘Dat wordt vooral ingegeven door de hoop dat andere, met name nieuwe partijen veranderingen konden bewerkstelligen.’

Uit strategische overwegingen gaat een ambtenaar van de Inspectie SZW dit keer op de PvdA stemmen. Dat deed hij al eerder, hoewel zijn stem de afgelopen twee verkiezingen naar de Partij voor de Dieren ging. ‘Dit jaar stem ik op Samsom,’ aldus de rijksambtenaar. ‘De SP of de VVD dreigt de grootste partij te worden, dat wil ik voorkomen.’

Mythe ontkracht
De mythe dat de ambtenarij een links bolwerk is, kan worden ontkracht. In tegenstelling tot twee jaar geleden, toen de PvdA onder het ambtelijk apparaat de grootste aanhang had, is D66 met 19 procent de populairste partij onder ambtenaren. De VVD van Mark Rutte eindigt op de tweede plek met 15 procent, op de voet gevolgd door de PvdA en de SP (beide 14 procent). GroenLinks kan maar op 6 procent van de ambtelijke stemmers rekenen en het CDA komt niet verder dan 5 procent. De PVV van Geert Wilders is onder ambtenaren nauwelijks geliefd. Slechts 2 procent geeft aan op de PVV te stemmen.

14 procent van de respondenten heeft zijn keuze nog niet bepaald. Vergeleken met het landelijk gemiddelde is dit aan de lage kant: een week voor de verkiezingen twijfelt een meerderheid van de Nederlandse kiezers nog op wie ze gaat stemmen.

Slechts 1 procent van de ambtenaren geeft aan niet te gaan stemmen. ‘Als de politiek de ambtenaar geen waardering meer geeft, doe ik dat ook niet meer met de politiek,’ aldus de een. Een ander zegt: ‘Ik vertrouw die poppenkast niet.’ En nummer drie antwoordt dat hij ‘geen geloof meer in de politiek heeft’.

Een handjevol respondenten gaat blanco stemmen. Chris Bellekom van de gemeente Gouda bijvoorbeeld, die in 2010 nog op de VVD stemde. ‘Het is geen makkelijke keuze,’ vertelt hij. ‘Mensen in mijn omgeving begrijpen niet dat ik blanco ga stemmen.’ Dat de afgelopen jaren geen enkel kabinet de rit heeft uitgezeten speelt een rol. Bellekom: ‘Ik ga niet meer op een partij stemmen omdat ze er zonder uitzondering een potje van maken. Ze laten het partijbelang en de partijideologie boven het landsbelang gaan en ik kan op dit moment bij geen enkele partij een greintje gezond verstand ontdekken.’ De ambtenaar uit Gouda wil niet strategisch stemmen. ‘Ik ben niet links, ik ben niet rechts, ik ben niet gelovig, ik geloof niet in volledige marktwerking en ik geloof niet in volledige overheidsbemoeienis. Ik heb nog maar drie opties: een eigen partij beginnen, niet gaan stemmen of blanco stemmen. Het eerste ga ik niet redden, het tweede is ondenkbaar (je recht niet uitoefenen is zonde) en dus rest mij niets anders dan in het stemhokje “none of the above” aan te kruisen.’

Wanneer we de enquêteresultaten uitsplitsen per bestuurslaag, dan ziet de verkiezingsuitslag er iets anders uit. Van de rijksambtenaren geeft 22 procent te kennen op D66 te gaan stemmen, terwijl maar 14 procent van de gemeenteambtenaren dit van plan is. Onder medewerkers van lokale overheden is de PvdA weer populairder. Zo’n 16 procent van hen stemt op de sociaaldemocraten, tegenover 12 procent van de rijksambtenaren. Ook het CDA geniet een grotere populariteit onder gemeenteambtenaren (7 procent) dan bij degenen die werkzaam zijn bij het Rijk (3 procent).

D66 is vooral populair onder de jongere ambtenaren. Ruim een derde stemt op de partij van Pechtold. Beduidend meer dan onder de oudere generatie: slechts een op de acht 50-plussers is van plan D66 te gaan stemmen. Bij deze groep is de PvdA ronduit favoriet: maar liefst een op de vijf ambtenaren die ouder is dan 50 jaar stemt op de sociaaldemocraten, terwijl slechts 9 procent van hun jonge collega’s dit van plan is.

PVV nauwelijks coalitiewaardig
De vraag welke partijen coalitiewaardig zijn, pakt voor de PVV zeer negatief uit. Slechts 5 procent is van mening dat dit het geval is. Alleen een aantal nieuwe partijen, zoals de Anti Europa Partij, de Piratenpartij, de Partij van de Toekomst en ook de partij van Hero Brinkman (Democratisch Politiek Keerpunt) scoren lager. Zelfs de Partij voor de Dieren en 50Plus krijgen meer vertrouwen van ambtenaren, hoewel ook zij door maximaal 10 procent van de respondenten het predicaat coalitiewaardig krijgen.

Ambtenaren vinden dat D66 (76 procent), de PvdA (74 procent) en de VVD (70 procent) wel in staat zijn plaats te nemen in het kabinet. Maar ook het CDA (66 procent) en in iets mindere mate GroenLinks (57 procent) worden gezien als coalitiewaardige partijen. Opmerkelijk genoeg ziet nog niet eens de helft (46 procent) het zitten dat de SP in een coalitie plaats zou nemen, net als de ChristenUnie (48 procent).

Premierbonus
Als het aan ambtenaren ligt, zal Mark Rutte zijn premier-bonus verzilveren. Een kwart kiest voor de VVD’er als we vragen wie minister-president zou moeten worden. 17 procent ziet Emile Roemer (SP) graag in het Torentje en 14 procent van de ambtenaren kiest voor D66’er Alexander Pechtold. Strategische overwegingen lijken hierbij een rol te spelen, waarschijnlijk geeft een aantal D66-stemmers de voorkeur aan Rutte boven Roemer als premier.

De andere lijsttrekkers volgen op afstand. 7 procent vindt dat Diederik Samsom van de PvdA premier moet worden en CDA’er Sybrand van Haersma Buma krijgt steun van 4 procent. Slechts 1 procent van de ambtenaren vindt Geert Wilders van de PVV een geschikte kandidaat voor het premierschap. In de categorie ‘anders, namelijk’ wordt een aantal personen meerdere keren genoemd. Voormalig GroenLinks-politica Femke Halsema bijvoorbeeld, evenals oud-formateur en CDA’er Herman Wijffels en scheidend SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan, die lid is van D66.

Meer dan de helft van de ambtenaren denkt overigens dat Rutte uiteindelijk aan het langste eind trekt. 56 procent verwacht dat hij in het Torentje kan blijven. Zo’n 18 procent voorspelt dat Roemer minister-president zal worden.

Verschenen in PM, 7 september 2012