Op de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamerverkiezingen staan heel wat ambtenaren. Niet zo vreemd, zij zijn van nature maatschappelijk betrokken en daar past een partijlidmaatschap goed bij. We pikten er vier uit en vroegen hen of het lastig is om als ambtenaar politiek actief te zijn en wat ze vinden van de bezuinigingen op hun (oud-) collega’s bij de overheid. ‘Een derde minder ambtenaren? Dat kan, absoluut!’
Henk Nijboer (Financiën | PvdA): ‘Dit kabinet heeft er een janboel van gemaakt’
Direct nadat de kandidatenlijst van de PvdA bekend werd gemaakt, is Henk Nijboer met onbetaald verlof gegaan. ‘Dat wilde ik zelf graag,’ zegt de 29-jarige ambtenaar van het ministerie van Financiën. ‘Je kunt moeilijk ’s ochtends een brief aan de Kamer schrijven waarin staat dat er fors bezuinigd gaat worden en ’s middags roepen dat het onverstandig en asociaal is.’

Nijboer vormt samen met Ronald Plasterk (#3) en Ed Groot (#23) de Rode Rekenmeesters, de economen op de PvdA-lijst. ‘Ik ben voor goed onderwijs en goede zorg, maar het moet wel betaald worden,’ aldus Nijboer. ‘Dan ben je bij de PvdA bij de beste partij.’

De nummer 13 van de PvdA had niet verwacht zo hoog op de lijst te komen. ‘Het is een bewuste keuze van de PvdA om mensen op de lijst te zetten die ervaring hebben met buitenlands beleid of financiën. Dit kabinet heeft er op deze terreinen een janboel van gemaakt.’ Dat hij de afgelopen jaren als ambtenaar de bewindspersonen van Financiën over het gevoerde beleid heeft geadviseerd, heeft hij nooit als lastig ervaren. ‘Als ambtenaar heb je de minister of staatssecretaris te dienen, dat heb ik zo goed mogelijk gedaan. We leven in een democratie, dus de bewindspersonen zijn verantwoordelijk voor de politieke keuzes die er worden gemaakt. Het is aan ambtenaren om de voor- en nadelen te schetsen.’

Dat hij politieke aspiraties had, was op het departement bekend. ‘Daar moet je transparant over zijn, in elk geval naar je leidinggevende. Ik ben de afgelopen twee jaar niet bij de fractie aangeschoven, dat kan natuurlijk niet. Maar je kunt wel meedenken over de toekomst van de sociaaldemocratie.’

Dat ook de PvdA op de overheid wil bezuinigen, snapt Nijboer wel. ‘Alle sectoren moeten het met minder doen, dus ook het Rijk.’ Maar hij past ervoor om op ambtenaren af te geven. ‘Ambtenaren zijn geen onkruid dat gewied moet worden! Ik heb ontzettend genoten van mijn collega’s bij Financiën. Dat zijn allemaal mensen die met veel inzet Nederland proberen beter te maken. Ik heb niet bij de PvdA gesolliciteerd omdat ik het op het ministerie niet naar mijn zin had.’

Vera Bergkamp (SVB | D66): ‘Politiek te vaak vanuit incidenten’
Toen Vera Bergkamp hoorde dat ze op nummer 5 van de lijst van D66 terecht kwam, heeft ze meteen haar baas gebeld. ‘Hij vond het jammer, maar reageerde heel enthousiast en had het wel verwacht.’

Vanwege het voorzitterschap van homobelangenorganisatie COC Nederland wisten haar collega’s al dat ze maatschappelijk betrokken was. ‘Men kijkt er niet van op dat ik de Kamer in ga,’ aldus Bergkamp. Ze vertrekt bij het COC en legt ook haar stadsdeelraadlidmaatschap van Amsterdam-Centrum neer. ‘Dat is allemaal niet met het Kamerlidmaatschap te combineren.’

Bergkamp is al jaren lid van D66. Eind vorig jaar werd ze door Alexander Pechtold en partijvoorzitter Ingrid Engelshoven benaderd of ze interesse zou hebben in een functie als volksvertegenwoordiger in Den Haag. Toen het kabinet viel, kwam het ineens in een stroomversnelling.

‘Ik heb een mooie baan en een prachtige functie bij het COC, dus ik laat er wel iets voor. Tegelijkertijd krijg ik er iets heel moois voor terug.’

Tijdens de campagne richt Bergkamp zich met name op het thema persoonlijke vrijheid. ‘We weten natuurlijk nog niet wat de portefeuilleverdeling straks wordt,’ zegt ze. ‘Daarom heb ik een onderwerp gekozen dat echt D66 is, dicht bij me staat en op veel terreinen toepasbaar is, denk aan emancipatie, gelijke kansen op de arbeidsmarkt, goed onderwijs en betaalbare zorg voor iedereen.’

Dat alle politieke partijen, inclusief D66, op de overheid willen bezuinigen, begrijpt Bergkamp. ‘We moeten helaas bezuinigen, dus ook op de overheid. Het is een uitdaging om Nederland met minder bestuurslagen en bestuursorganisaties te besturen. Maar het moet mogelijk zijn. Er wordt soms wel te gemakkelijk gezegd dat we het met minder ambtenaren kunnen. We moeten dan ook echt keuzes maken wat de overheid niet meer moet doen.’

Bergkamp merkt op dat zbo’s, zoals de Sociale Verzekeringsbank, er niet voor niets zijn. ‘Er moeten goede redenen zijn om dit soort organisaties weer dichter bij het departement te brengen. Nu wordt er door de politiek vaak vanuit incidenten gereageerd. juist zbo’s richten zicht op excellente dienstverlening aan de burgers. Het kan een voordeel zijn om ze juist uit de politieke dynamiek te laten.’

Bram van Ojik (Buitenlandse Zaken | GroenLinks): ‘ Ik moet het allemaal nog leren, Twitter, Facebook’
Bram van Ojik heeft zijn functie als directeur Sociale Ontwikkeling op Buitenlandse Zaken direct neergelegd toen de kandidatenlijst van GroenLinks werd gepresenteerd. Het was een verrassing dat de topambtenaar op nummer 2 terechtkwam, direct achter lijsttrekker Jolande Sap. ‘Mijn collega’s weten wel dat ik lid van GroenLinks ben,’ vertelt Van Ojik, die in de jaren negentig al een jaar in de Tweede Kamer zat. ‘Maar mijn politieke come back kwam toch onverwachts, ook voor mijzelf.’

Ambtenaren moeten niet besmuikt doen over hun politieke aspiraties, vindt Van Ojik. ‘Ongeacht zijn of haar politieke kleur dienen ambtenaren natuurlijk loyaal te zijn aan hun bewindspersoon’, vindt Van Ojik. ‘Tegelijkertijd ben je als ambtenaar ook burger, maar dat betekent nog niet dat ik als ambtenaar met een GroenLinkspet op in een panel ga zitten om over het beleid van minister Rosenthal te praten.’

Van Ojik is blij dat zijn partij zorgvuldig naar de bezuinigingen op de overheid kijkt, onder meer door te pleiten voor het instellen van een staatscommissie om de bestuurlijke drukte onder de loep te nemen. ‘Het kan wel minder, maar we moeten vooral kijken naar de taken,’ zegt hij. ‘Het is wel erg makkelijk om iedere keer als er geld nodig is te zeggen dat er ambtenaren uit kunnen.’

Bijna twintig jaar geleden zat Van Ojik ook al een jaartje in de Kamer. ‘Ik zie dat het debat veel harder is geworden, dat vind ik echt verschrikkelijk,’ zegt hij. ‘De toon die soms wordt aangeslagen, vreselijk. Ik hoop dat het weer wat beschaafder wordt in de Kamer.’ Wat helemaal nieuw voor hem is, is de inzet van sociale media. ‘Twitter, Facebook. ik moet het allemaal nog leren. Die communicatiemiddelen schijnen onontbeerlijk te zijn voor de moderne politicus. Daar zucht ik dan een beetje bij, maar zie het toch maar als positief. Als ambtenaar is dat allemaal wat minder nodig.’

Barbara Visser (voorhen Belastingdienst | VVD): ‘Het momentum is nu’
Tussen 2002 en 2006 werkte Barbara Visser als senior beleidsmedewerker bij de Belastingdienst. ‘Tussen allemaal PvdA’ers, ik was een vreemde eend in de bijt,’ vertelt ze lachend.

Naast haar werk wilde ze promotieonderzoek gaan doen, maar haar leidinggevende was daar niet zo enthousiast over. ‘“Volgens mij past de politiek veel beter bij je,” zei hij en daar had hij wel gelijk in. Als echte liberaal meldde ik me aan bij de VVD en een paar maanden later stond ik op de lijst voor de gemeenteraad van Zaanstad.’ Vlak daarna vertrok Visser naar het bedrijfsleven en kreeg een baan als consultant bij Atos. ‘Om bij de Belastingdienst door te groeien, moet je in een bepaald stramien passen, dat was niets  voor mij,’ zegt ze.

Intussen ging haar politieke carrière als een speer. Al snel werd ze fractievoorzitter en in 2010 diende het wethouderschap zich aan. Dat ze na minder dan twee jaar alweer vertrekt, valt haar zwaar. ‘Ik heb er echt over getwijfeld, maar soms moet je in het leven doen wat op je pad komt.’ Het momentum is nu, vervolgt Visser. ‘Als je iets wilt in de politiek, dan moet je er nu bij zijn. Dit is de tijd om zaken te veranderen.’

De VVD zet in op een derde minder ambtenaren. ‘Dat kan absoluut,’ zegt Visser. ‘Dat is geen diskwalificatie van ambtenaren, ik zeg het ook als wethouder met P&O in portefeuille. We gaan echt naar een andere overheid, dat is duidelijk.’ De wethouder zegt in Zaanstad geregeld dat ze geen beleid meer wil. ‘Kijk bijvoorbeeld naar de leegstand van kantoorpanden hier in de metropoolregio Amsterdam. Ik zit echt niet op een nota te wachten. Nee, ik wil een ambtenaar die gesprekken arrangeert tussen alle betrokken partijen, zodat ze samen tot een oplossing kunnen komen.’ De veranderingen in het sociale domein zijn voor gemeenten enorm, ziet Visser. ‘De ambtenaren die zich hier nu mee bezighouden, doen dat over vijf jaar niet meer. Ik begrijp dat het onzekerheid met zich meebrengt, maar het biedt ook kansen. Ik zou het als ambtenaar geweldig vinden om die transformatie mee te maken.’

Tot aan de verkiezingen zit Visser nog gewoon op haar wethouderspost in Zaanstad. ‘Ik heb mijn ontslagbrief nog niet ingediend,’ zegt ze. ‘Je weet het in de politiek maar nooit. Na 12 september weten we meer.’

Verschenen in PM, 7 september 2012