Minister Blok voor Wonen en Rijksdienst maakte eind mei zijn bezuinigingsplannen voor het Rijk openbaar. Met de ­Hervormingsagenda Rijksdienst borduurt hij voort op eerdere programma’s die ervoor moeten zorgen dat de overheid kleiner en beter wordt. ‘Vijf jaar geleden was het echt ondenkbaar om op bepaalde terreinen samen te werken.’

De zoekopdracht ‘Stef Blok’ levert via Google bijna alleen maar hits op die met de woningmarkt te maken hebben. Dat betekent niet dat dit dossier voor de minister belangrijker is dan het andere onderwerp waar hij verantwoordelijk voor is: de rijksdienst. ‘Het woondossier treft nu eenmaal veel meer mensen, dus daar is automatisch aandacht voor,’ aldus Blok. ‘Er is de afgelopen maanden achter de schermen juist hard gewerkt aan de Hervormingsagenda Rijksdienst.’

We spreken de bewindsman op de dag dat hij zijn plannen voor het Rijk naar de Tweede Kamer stuurt. Hij maakt graag een half uurtje vrij om toe te lichten ‘hoe de Nederlandse overheid topkwaliteit blijft leveren op een efficiëntere en modernere manier’. Want dat is in a nut­shell de kern van de achttien pagina’s tellende nota, zo zegt de VVD-minister.

U bent nu bijna tweehonderd dagen minister voor ­Wonen en Rijksdienst. Welke indruk heeft u van het ambtenarenapparaat?
‘Ik vind dat we met zijn allen heel trots mogen zijn op de Nederlandse rijksoverheid. Ambtenaren leveren uitstekend werk. Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft onlangs nog een internationale vergelijking gemaakt waaruit blijkt dat we zonder meer bij de wereldtop horen. Er is vaak gemopper over de bureaucratie en ambtenaren zouden niet hard werken, maar dat is echt een onterecht beeld. De dienstverlening is over het algemeen heel goed.’

Bij de Belastingdienst gaat weleens iets mis, zo bleek onlangs nog.
‘Die dienst heeft nogal wat over zich heen gekregen de ­afgelopen tijd. Ik heb er een hekel aan om tijd vrij te maken voor de belastingaangifte, maar de manier waarop die nu geregeld is, is heel chic. Het kost tegenwoordig hooguit een avondje, terwijl het vroeger met al die stomme formulieren en het op- en aftrekken veel meer werk was.’

Volgens Abvakabo FNV zou het nooit zo mis zijn gegaan met de toeslagenfraude als er meer ambtenaren bij de Belastingdienst zouden werken.
‘Het gaat niet om meer ambtenaren, maar om anders werken. Dat is precies wat ik met mijn hervormingsagenda beoog. In dit geval moeten we eens goed kijken naar de regelingen en die anders inrichten. Als je dat goed doet, kan het zeker met minder ambtenaren.’

U gaf net hoog op over de ambtenaren en de dienstverlening. Als het allemaal zo goed gaat bij de overheid, waarom zou u er dan iets aan willen veranderen?
‘Omdat de wereld verandert. Economisch is sprake van zwaar weer en de overheidsbegroting is uit het lood geslagen. We hebben een flinke financiële doelstelling gesteld. In het regeerakkoord is een bezuiniging op de rijksdienst afgesproken van 1,1 miljard euro en dat is nog zonder de taakstelling op de AIVD en op het postennetwerk van Buitenlandse Zaken. Dit bedrag komt bovenop de eerder afgesproken kortingen op de personele en materiële uitgaven van 3 miljard euro. De uitgaven van de rijksdienst dalen dus fors. Van ongeveer 17 miljard euro in 2010 naar zo’n 13 miljard in 2017. Voor een deel brengen we dat tot stand door grotere efficiency op terreinen als ict, inkoop en huisvesting, maar het heeft ook gevolgen voor het personeelsbestand van het Rijk.’

In uw agenda staat dat de komende jaren vele duizenden arbeidsplaatsen zullen verdwijnen. Kunt u iets exacter aangegeven hoeveel banen het betreft?
‘Tot 2018 gaat het om een daling van zo’n 8 tot 12 procent. Op een totaal van 150.000 heb je het dan over ongeveer 15.000 arbeidsplaatsen. Daarbij wil ik aantekenen dat we de bezuiniging hebben ingeboekt als bedrag en niet als aantal fte. We hebben dus niet centraal bepaald hoeveel banen er verdwijnen, maar vinden het wel zo eerlijk om de omvang ervan aan te geven. Per ministerie zijn bedragen afgegeven en elk departement is nu aan het bekijken hoe het dit gaat invullen. Daarbij is aangegeven dat het om personeel en materieel moet gaan en niet om bezuinigingen op het beleid.’

Kunt u een paar voorbeelden noemen van zaken die nieuw zijn in uw agenda? We hebben de indruk dat het vooral een voortzetting is van programma’s als de ­Vernieuwing Rijksdienst en de Compacte Rijksdienst.
‘Je staat altijd op de schouders van je voorgangers, maar vijf jaar geleden was het echt ondenkbaar om op bepaalde terreinen samen te werken. En dat gaan we nu toch doen. Met de basisadministraties bijvoorbeeld. De Belastingdienst, UWV, Sociale Verzekeringsbank en DUO hebben nog steeds hun eigen adresbestanden, daar is een flinke efficiencyslag te maken. Of neem de subsidieverlening aan instellingen. We gaan de backoffices bundelen voor de subsidies die door SZW, VWS en OCW worden verstrekt. Dat begint met een intensievere samenwerking, maar moet uiteindelijk uitgroeien tot een shared service centre. Dat is een majeure operatie.’

U heeft voor al deze projecten een SG verantwoordelijk gemaakt [zie kader]. Had u niet liever één SG gehad die het voortouw neemt bij alle onderdelen uit uw agenda, zoals destijds met Roel Bekker als SG Vernieuwing ­Rijksdienst?
‘Nee, de kracht van dit model is dat het allemaal voorstellen zijn die uit de organisatie zelf komen. Tijdens de kabinetsformatie hebben de SG’s aangegeven dat er nog flinke stappen te zetten zijn en op welke terreinen er geld bespaard kan worden. Het is vervolgens aan mij om ervoor te zorgen dat er politiek draagvlak is of, indien nodig, het extra aandacht krijgt.’

Elke minister is verantwoordelijk voor de taakstelling op het eigen departement. Kunt u ingrijpen als ze er niet hard genoeg aan trekken?
‘In het regeerakkoord staat dat ik doorzettingsmacht heb, maar het mooiste is natuurlijk als je elkaar gewoon kunt overtuigen dat de bezuinigingen noodzakelijk zijn.’

Iets anders ligt het bij de zelfstandige bestuursorganen, die in het verleden niet voor niets op afstand zijn geplaatst. U wilt het wettelijk verplicht stellen dat de zbo’s meedoen met onderdelen van de rijksbrede bedrijfsvoeringsinfrastructuur. Tegelijkertijd hebben de zbo’s zelf het initiatief genomen om te kijken of ze een programma kunnen opstellen dat in lijn ligt van de Compacte Rijksdienst. Hoe verhoudt zich dit tot elkaar?
‘Zoals ik daarstraks al zei heeft de Nederlandse overheid topkwaliteit en dat betekent dat ze ook zelf met ideeën komen. Afgelopen tijd heb ik met de initiatiefnemers aan tafel gezeten. De bedoeling is hun initiatief in te passen om zo de bedrijfsvoering met zbo’s te harmoniseren, waar dat zinvol is’

Stel dat de zbo’s met een idee komen waardoor ze het zelf veel goedkoper kunnen organiseren?
‘Als het goedkoper kan, ben ik altijd gelukkig. We kunnen het ook omdraaien. Misschien bedenken de zbo’s wel iets op een van de onderdelen waarmee we als Rijk bij hen kunnen aansluiten. Dat kan evengoed, moge de beste winnen. Ik wil alleen duidelijk maken dat er geen ruimte is om een inefficiënte manier van werken te handhaven onder het motto “daar mag ik zelf over beslissen”. Dat is niet het geval zolang een zbo deel uitmaakt van de overheid.’

++++++++++++++++++++++++

De portefeuillehouders
De projecten uit de Hervormingsagenda Rijksdienst zijn bij de volgende SG’s belegd:

SG BZK Koos van der Steenhoven / Richard van Zwol (na 1 juli 2013)
Plan van Aanpak rijksvastgoed
Doorontwikkeling adviesstelsel

SG Financiën Richard van Zwol (tot 1 juli 2013) / Manon Leijten (vanaf 1 augustus 2013)
Toekomstige ontwikkeling van de ­beleidskernen

SG Economische Zaken (vacant per 1 juni 2013)
Digitale dienstverlening (Rijk werkt in 2017 volledig digitaal)

SG SZW Ton Annink
Effectieve inzet basisregistraties
Bundelen backoffices departmentale subsidieverstrekkers (SZW, VWS en OCW)

SG Infrastructuur en Milieu Siebe Riedstra
Rijksbrede verandertrajecten inspecties

SG OCW Hans van der Vlist
Nieuw governance model bedrijfsvoering

SG Veiligheid en Justitie Pieter Cloo
Aansluiting zbo’s bij bedrijfsvoerings­infrastructuur
Clustering incassotaken bij een ­rijksincassobureau

Verschenen in PM, 1 juni 2013