De positie van de Eerste ­Kamer is veelbesproken, zeker nu de coalitie er geen meerderheid heeft en het kabinet akkoord na akkoord sluit met de oppositie. We noteerden een aantal uitspraken van politici van de VVD, de partij die in beide Kamers nu nog de grootste is, en legden ze voor aan de senatoren Ruud Koole (PvdA), Tiny Kox (SP), Sophie van Bijsterveld (CDA) en Hans Engels (D66).

Zoals je een kalkoen niet vraagt wat we met Kerst zullen serveren, zo vraag je een senator niet of hij vindt dat de Eerste Kamer opgeheven mag worden. Halbe Zijlstra, fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer, gooide vorig jaar echter de knuppel in het hoenderhok. Hij liet inDe Telegraaf optekenen dat de Eerste Kamer wel opgedoekt kan worden als ze om politieke redenen wetsvoorstellen verwerpt. We leggen de senatoren deze vraag toch maar voor. CDA’er Sophie van Bijsterveld vindt het ‘onbestaanbaar’ dat Zijlstra deze suggestie doet om reden van politieke opportuniteit. ‘Het komt de VVD even niet zo goed uit, omdat de coalitie in de Eerste Kamer geen meerderheid heeft, dus dan schaffen we hem maar af?’ Volgens Van Bijsterveld is de senaat niet meer of minder politiek geworden, maar is het altijd ‘ook een politiek orgaan’ geweest. ‘Het is nu echter wat meer zichtbaar.’ Ruud Koole, van coalitiepartij PvdA, wijst erop dat het verwijt van Zijlstra vooral op de oppositie is gericht. Die zou te veel politiek bedrijven. ‘Maar als hij zou willen dat politieke overwegingen helemaal geen rol meer spelen, dan zouden er weleens veel minder wetten door de Eerste Kamer kunnen komen,’ zegt Koole. ‘Dan gaan ook de coalitiepartijen de wetten puur op inhoud beoordelen. Nu komt het voor dat een coalitiepartij in de Eerste Kamer tegen een wetsvoorstel is, maar er toch mee instemt omdat het in het regeerakkoord staat.’ Hans Engels (D66) vindt Zijlstra’s opmerking ronduit opportunistisch. ‘Maar dat neemt niet weg, en daar ligt het probleem, dat de Eerste Kamer politiek bezig is, waardoor de meerwaarde van de senaat ten opzichte van de Tweede Kamer sterk afneemt,’ zegt Engels. Hij zou een rechterlijke toets voor wetgeving willen invoeren. ‘Dan hebben we geen Eerste Kamer meer nodig,’aldus de D66’er. ‘Ik maak me overigens geen illusies dat die toets er ooit gaat komen.’

Draagvlak
VVD-Eerste Kamerlid Heleen Dupuis was 27 november jl. te gast in het radioprogramma Met het oog op morgen. Ze merkte op dat er, gezien de huidige politieke verhoudingen, voor sommige wetten meer draagvlak nodig is. ‘De regering moet meer zijn best doen om wetgeving voor allerlei partijen acceptabel te houden,’ aldus Dupuis, die dat ‘een goede zaak’ vindt. ‘Dat al die akkoorden worden gesloten, is op zich begrijpelijk,’ reageert Koole. ‘Waar ik me zorgen over maak, is dat de kiezer in een democratie iets te kiezen moet hebben. Zoals Ed van Thijn ooit pleitte voor een vitale machtenscheiding tussen coalitie en oppositie, maar door de huidige akkoorden worden de verschillen daartussen steeds minder zichtbaar.’ Van Bijsterveld vindt het heel belangrijk dat grote hervormingen een ruim politiek draagvlak hebben en geen uiterst dunne meerderheid. ‘We moeten niet vergeten dat er in het huidige regeerakkoord een positieve uitruil heeft plaatsgevonden waarbij in het ene geval de VVD en in het andere geval de PvdA zijn zin heeft gekregen,’ aldus de CDA-senator. Een andere reden dat breed draagvlak de voorkeur geniet is volgens Van Bijsterveld het voorkomen van jojo-wetgeving. ‘Dus dat een besluit van een kabinet door een volgende coalitie weer ongedaan wordt gemaakt. Of dat er onomkeerbare stappen worden genomen, die eigenlijk nauwelijks draagvlak kennen.’ Engels wijst op de formatie van het kabinet-Rutte II waarin een cruciale fout is gemaakt door voetstoots aan te nemen dat het niet nodig is dat er in de Eerste Kamer een meerderheid bestaat, omdat er alleen juridisch getoetst zou worden. ‘Ik heb altijd gezegd dat de Eerste Kamer een politieke kamer is waar de politieke oordelen van de fracties bepalend zijn,’ aldus Engels. ‘Een voorstel kan juridisch perfect zijn, als hij niet in je politieke straatje past, stem je niet voor.’ Dus Engels gaat altijd rücksichtlos mee in de akkoorden die de Tweede Kamerfractie van D66 sluit met het huidige kabinet? ‘Nee, we maken wel degelijk onze eigen afweging, zegt Engels. ‘Maar Alexander Pechtold weet dondersgoed wat wij wel en niet willen. Hij zal met de coalitie geen afspraken maken waar wij niet achter staan.’

Vetorecht
De voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol (VVD) liet zich begin vorige maand in Trouw in behoorlijke harde bewoordingen uit over de kritiek die er op het functioneren van de Eerste Kamer zou zijn. Volgens de VVD-politica is de senaat ‘geen stemvee van het kabinet’. Maar, voegde ze eraan toe, ‘we zijn er niet op uit om wetsvoorstellen naar de prullenbak te verwijzen’. ‘Het zou raar zijn als het parlement daar op uit is,’ zegt Tiny Kox (SP). ‘Maar laten we wel wezen, het meest elementaire recht van de Eerste Kamer is het vetorecht. Niet om het goede te stichten, maar om het kwade te voorkomen.’ Kox is, net als Koole, voorstander van het invoeren van het terugzendrecht. ‘Daarmee kan de Eerste Kamer een positievere bijdrage aan wetgeving leveren, in plaats van de nucleaire optie – ja of nee – die we nu hebben.’ Van Bijsterveld is geen voorstander van het terugzendrecht. ‘Als hoofdregel is het heel goed dat de Eerste Kamer ja of nee zegt tegen een wetsvoorstel. We hebben bovendien best nog wel wat mogelijkheden om iets aan te passen. In de vorm van toezeggingen bijvoorbeeld of een novelle.’ Engels vindt invoering van het terugzendrecht ‘een interessante gedachte’. Engels: ‘Het zou een stimulans kunnen zijn om te kijken of we de politieke hardheid eruit kunnen krijgen en wat meer focus op het juridische gehalte kunnen aanbrengen. Dat is meer in overeenstemming met wat de Eerste Kamer zou willen zijn.’

++++++++++++

Wat moet de staatscommissie onderzoeken?

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer hield VVD-senator Loek Hermans een pleidooi voor het instellen van een staatscommissie die het parlementaire stelsel onder de loep moet nemen. Welke opdracht moet deze commissie krijgen?

Ruud Koole
‘De commissie moet zich zowel op de Eerste als op de Tweede Kamer richten en op de onderlinge verhoudingen. Door het toegenomen aantal zwevende kiezers is de kans groter dat een meerderheid in de Tweede Kamer niet automatisch leidt tot een meerderheid in de Eerste Kamer. Er moet uitgezocht worden wat de invloed van deze electorale volatiliteit is op het stelsel, dat hier niet op berekend is. Daarnaast wordt het belang van Europese wetgeving steeds groter, ook dat moet de staatscommissie meenemen. Verder moet de opdracht niet gaan. Er gaan stemmen op om ook de invloed van sociale media en digitalisering op het parlementaire stelsel mee te nemen, dat zou ik willen afraden. Dan wordt het veel te complex.’

Tiny Kox
‘Is ons huidige tweekamerstelsel wel het meest adequate? Die vraag zou ik graag beantwoord zien. De Scandinavische landen, die in vele opzichten op ons lijken, hebben de overstap naar een eenkamerstelsel gemaakt. Zo’n stelsel is veel transparanter en democratischer. Dat betekent wel dat die ene Kamer zich niet door de waan van de dag moet laten leiden, maar oog moet hebben voor de kwaliteit en uitvoerbaarheid van wetgeving en voor de relatie met internationale regels.’

Hans Engels
‘Het is van groot belang dat we dit gaan doen, maar laten we ons beperken tot het functioneren van de centrale constitutionele instellingen.’

Sophie van Bijsterveld
‘De echte kwestie is dat het politieke midden op het moment versnipperd is. Daardoor zijn coalities minder makkelijk te vormen. Dat moet politieke partijen tot nadenken stemmen. Morrelen aan de instituties is niet de juiste reactie. Ik zie dus niet waarom zo’n commissie dringend noodzakelijk is.’

Verkiezingen in 2015

De leden van de Eerste Kamer worden getrapt gekozen door de leden van Provinciale Staten. De statenverkiezingen vinden plaats op 18 maart 2015. De nieuwe statenleden komen op 26 mei 2015 om 15.00 uur per provincie bijeen om hun stem uit te brengen op de Eerste Kamerleden. De vier senatoren hebben zich kandidaat gesteld, hoewel Koole zich – vanwege onvrede over zijn lage plaats – op eigen verzoek van de kandidatenlijst heeft laten halen.

Dit artikel is verschenen in SC, 16 december 2014