De Tweede Kamer gaat mogelijk experimenteren met de parlementaire ondervraging, een instrument dat het midden houdt tussen een hoorzitting en een – veel zwaardere – parlementaire enquête. Zou dit instrument ook een optie zijn voor de gemeenteraad?

Maandag aanstaande presenteert de enquêtecommissie Financiële functie Amsterdam 2002-2014 haar eindrapport. Onder leiding van CDA-raadslid Marijke Shahsavari heeft de commissie het afgelopen jaar een raadsenquête gehouden naar de structurele problemen rond de hoofdstedelijke financiën. Na het verzamelen en analyseren van een groot aantal documenten en het voeren van oriënterende gesprekken met betrokkenen zijn in september en oktober 2015 bijna veertig personen in het openbaar en onder ede gehoord.

Een enquête zoals deze in Amsterdam – met een begroting van 1,9 miljoen euro – is uitzonderlijk op lokaal niveau. Vergeleken met de Tweede Kamer – die de afgelopen vijf jaar drie parlementaire enquêtes kende: de Fyra, woningcorporaties en het financieel stelsel – grijpen gemeenten relatief weinig naar het zware onderzoeksinstrument.

Momenteel lopen er wel enkele. De gemeenteraad van Zevenaar besloot eind vorig jaar een raadsenquête te houden naar het personeelsbeleid van de gemeente – naar aanleiding van een uit de hand gelopen conflict met een voormalig ambtenaar – en in Haarlemmermeer onderzoekt een commissie onder leiding van VVD-raadslid Henk Kuipers de verhuizing van het honkbalstadion in Hoofddorp, dat plaats moest maken voor een woonwijk.

De leden van het VNG Magazine Panel reageren wisselend op de vraag of de gemeenteraad voldoende geëquipeerd is om een raadsenquête te houden. Een aantal vindt van wel en stelt kortweg dat ‘de Gemeentewet voldoet’.

Henk Huttinga, fractievoorzitter van de ChristenUnie in Emmen, vindt echter van niet. Volgens hem ontbreekt het de raad niet alleen ‘aan de daartoe benodigde ambtelijke ondersteuning’, maar ook aan tijd, ‘omdat de meeste raadsleden een baan hebben’. Huttinga: ‘De lokale politiek is niet professioneel ingericht. Dat is prima, want het zorgt ervoor dat het raadswerk redelijk basic blijft en de raadsleden tegelijk veel voeling met de samenleving hebben. Maar dit amateurpoliticus zijn vormt een negatieve factor om zoiets als een enquête als politiek middel in te zetten. Dit vergt immers veel tijd en energie en vrijwel niemand uit de raad kan zich daartoe vrijmaken.’

Ondervraging
Op voorstel van SP-Kamerlid Ronald van Raak gaat de Tweede Kamer nu experimenteren met een iets minder zwaar middel dan de enquête, de parlementaire ondervraging. Dit is een kortlopende parlementaire enquête gericht op het verkrijgen van mondelinge informatie door middel van het horen van personen onder ede.

Raadsgriffier Arjan Oudbier van Apeldoorn twitterde direct nadat de Kamer dit bekend had gemaakt: ‘zou ook voor gemeenteraden interessant kunnen zijn’. Desgevraagd licht Oudbier toe: ‘Een raadsondervraging zou het experimenteren waard zijn, zeker wanneer ook externen ondervraagd kunnen worden. Het kan de raad de mogelijkheid bieden om in kort tijdsbestek te kunnen beschikken over informatie en de achtergrond ervan. Zeker wanneer dit met een kort feitenonderzoek wordt gecombineerd.’

Het VNG Magazine Panel is verdeeld over de vraag of een raadsondervraging een geschikt instrument zou zijn voor de gemeenteraad. De ene helft vindt van wel, de andere helft reageert juist negatief. Zo vindt het Veerse CDA-raadslid Willem den Herder dat ‘een gemeente als Veere voldoende kanalen en mogelijkheden heeft om de waarheid boven tafel te krijgen’. Een raadsondervraging zal volgens hem niet leiden tot meer openheid en eerlijkheid. Hij voorziet juist ‘meer krampachtigheid en strikt formeel gedrag onder de ambtenaren en bestuurders’.

Ook Fred Schenk, raadslid voor De Liberalen in Bunnik, is sceptisch over de raadsondervraging. ‘Een raadsenquête is al zo klein, daar hoeft niet nog een instrument bij’, vindt hij. ‘Als raadsleden kunnen we mensen nu al spreken en aanhoren, dat hoeft niet geformaliseerd te worden.’

Goede aanvulling
Renée Wiggers, voorzitter van de Vereniging van Griffiers en statengriffier in Overijssel, is juist positief gestemd. ‘Een raadsondervraging zou een goede aanvulling kunnen zijn op het controle-instrumentarium van de gemeenteraad’, aldus Wiggers. ‘Het is een zwaar middel dat waarschijnlijk niet te lichtvaardig ingezet zal gaan worden.’

Ook Wim Groeneweg, burgemeester van Vianen, denkt dat een raadsondervraging een goed instrument voor gemeenten zou zijn. ‘Het lijkt me een meer toegankelijk instrument met minder bureaucratie en kosten dan de raadsenquête.’

++++++

Gemeentewet schiet tekort
Over één ding zijn de leden van het VNG Magazine Panel het eens: tijdens een raadsenquête zouden ook betrokkenen van buiten de gemeentelijke organisatie verplicht gehoord moeten kunnen horen. Tweede Kamerleden hebben die bevoegdheid op grond van de Wet op de parlementaire enquête wel.
Fred Schenk, raadslid in Bunnik, vindt dat de Gemeentewet hierin tekortschiet. ‘Als je al een dergelijk zwaar instrument in wilt zetten, heeft het niet veel zin als mensen zich daar zo makkelijk aan kunnen onttrekken.’
Wim Groeneweg, burgemeester van Vianen: ‘De overheid is één. Om die reden moet er geen onderscheid gemaakt worden in dit soort instrumenten.’
Voorzitter Renée Wiggers van de Vereniging van Griffiers: ‘Zowel bij een raadsenquête als bij een raadsondervraging zouden mensen van buiten verplicht gehoord moeten kunnen worden. Raden zijn daarvoor geëquipeerd. De griffiers zijn in staat daarin een belangrijke rol te vervullen.’

Verschenen in VNG Magazine, 19 februari 2016